نیشابور، قطب تولید پسته خراسان

 

منطقه خراسان، یکی از قدیمی‌ترین مناطق کشت پسته در ایران است و امروزه یکی از مناطق مطرح تولید پسته ایران می‌باشد. شهرستان نیشابور که در جغرافیای مرکز خراسان واقع شده، یکی از تولیدکنندگان عمده پسته خراسان به شمار می‌آید. درباره پیشینه پرورش پسته در ایران گفتی است که این گیاه از دیرباز در نقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می‌گرفته است. جنگل‌های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم‌مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه‌ای باستانی دارد و تصور می‌رود که درخت پسته حدود سه تا چهار هزار سال پیش، در ایران، اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است. اولین ارقام پسته در ایران حاصل پرورش و اهلی کردن درختان پسته وحشی بوده است که تعداد این ارقام، بسیار محدود و شکل ظاهری آن، با محصول پسته خودرو شباهت داشته است. کم کم بر اثر پیوند و جابجایی این ارقام و توجه باغداران از نظر درشتی دانه‌های پسته تا حدودی تحول ایجاد شده و ارقام جدیدی بوجود آمده است.   

خویشان خراسانی و همگرایی منطقه‌ای؛ از نیشابور تا خجند، از هرات تا سمرقند

 

«فمطلع الشمس من خراسان»

خراسان، در جغرافیای کهن، منطقه‌ای است که به طور سنتی به سرزمین‌های شرق کویر نمک تا ترکستان و هندوستان در شرق و ماوراءالنهر در شمال و به سرزمین‌های فراسوی هرات در جنوب، محدود بوده است. خُراسان از زمان ساسانیان به این‌طرف، نامی سنتی و کلی برای اشاره به نواحی شرقی ایران امروزی و بخشی عمده از کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و بخش‌هایی از قرقیزستان امروزی به کار می‌رفته است. در دوران اسلامی، این خراسان بزرگ، به چهار بخش اصلی یا «ربع» تقسیم می‌شده و شهرهای بلخ، مرو، نیشابور و هرات، چهار شهر اصلی، مرکز ربع‌ها و کانون تحولات خراسان بوده‌اند. نیشابور، شهر عمده ربع یا بخش غربی خراسان بزرگ است و بُشت، بیهق، جوین، جاجرم، اسفراین، خبوشان، اسفند، جام، باخرز، خواف، زاوه، رخ، زوزن، بوزجان، طوس، نسا، ابیورد، طوس، طبسین و قهستان از ولایت‌های ربع نیشابور هستند که این منطقه، در جغرافیای امروز، استان‌های سه گانه خراسان شمالی، خراسان جنوبی و خراسان رضوی کشور عزیزمان ایران را تشکیل می‌دهد. در واقع، با نگاهی به جغرافیای فرهنگی خراسان بزرگ ایران‌زمین، «نیشابور» تنها شهر عمده خراسانی است که در جغرافیای امروز کشور ایران، باقی مانده است و این، رسالت این شهر را به عنوان یکی از مراکز عمده فرهنگی خراسان بزرگ در روابط فرهنگی کشورهای دربرگیرنده خراسان بزرگ، دوچندان می‌نماید. شوربختانه، چند سده است که ستم و بیداد تاریخ، میان ما خویشان خراسانی، فاصله‌ای انداخته، اما پیشینه تاریخی گرانسنگ و پیوندهای فرهنگی ژرف و دیرین ما، بهترین و توان‌افزاترین بستر و زمینه برای همگرایی و همکاری در راستای توسعه است. شناخت، نخستین گام در همگرایی است. در اینجا، بر آنیم به معرفی کوتاه شهرهای مهم و کهن خراسان در فراسوی مرزهای کشورمان بپردازیم تا به امید خداوند بزرگ، دریچه‌ای باشد برای نگاهی احیاءمحور به پیوندهای تاریخی و فرهنگی ما فرزندان نیشابور کهن و و میراث‌داران ابرشهر باستانی با خویشان خراسانی‌مان. به امید روزی که میان خویشان کهن خراسانی، فاصله‌ای به جز، کیلومترهایی که مرزهای جغرافیایی بین شهرها، ولایت‌ها و استان‌ها و کشورها را در می‌نوردند نباشد. 

حکیم نیشابور در پایتخت ونزوئلا؛ کاراکاس، دروازه‌ای بسوی آمریکای لاتین

 

 

تندیس خیام؛ دانشگاه کمپلوتنسه مادرید در اسپانیا 

حکیم عمر خیام نیشابوری؛ دانشمند، اندیشمند و چکامه‌سرای ایرانی سده پنجم هجری؛ یکی از مشهورترین چهره‌های علمی، فرهنگی و ادبی ایران در سرتاسر گیتی است. خیام با دیوان کوچک رباعیاتش، محدوده‌های زمان و مکان را در نوردیده و نماینده ایران و ایرانیان در آنسوی مرزهای زبان فارسی و حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی است. رباعیات خیام به بیشتر زبان‌های جهان، ترجمه شده و به قفسه‌های تمامی کتابخانه‌های جهان راه یافته است. باری! نام و یادمان حکیم گزیده‌گوی نیشابور، در جای جای جهان، پراکنده و پوینده است. اما این بار، نام و یادمان خیام را در منطقه آمریکای لاتین، باز می‌یابیم. آشنایی گسترده آمریکای لاتین با رباعیات خیام را باید مرهون «دو کامارگو»، شاعر اسپانیایی، دانست؛ او  افکار خیام را در قالب شعر نو، ریخت و متن اسپانیایی آن‌ها را در سراسر آمریکای لاتین رواج داد.  

آیین‌ورزان خراسانی؛ اشاره‌ای بر پیوندهای تاریخی و فرهنگی نیشابور و اسفراین

نیشابور و اسفراین؛ دو تن از شهرگان نامدار خراسانی؛ که ریشه در تاریخ کهن این خطه، دارند. نشان نشابور و اسفراین را با نام‌‌های اپرنگ‌شهر (اپرشهر) و استوئن (آستوئن)، در قلمرو سرزمین پارت و امپراتوری اشکانی توان یافت و در دوران اسلامی، این دو فرهنگ‎شهر خراسانی، مهد دانش و فرهنگ و زادگاه دانشوران و اندیشمندان بزرگ جهان اسلام بوده و در دوران معاصر با در بر داشتن پیشینه تاریخی و فرهنگی پربار، و همچنین به عنوان سکونتگاه اقوام و تیره‌های گونه‌گون مردم خراسان، بخشی ارجمند از گنجینه مرمشناسی و میراث تاریخی و فرهنگی مردم خراسان را میراث‌داری و پاسداری می‌نمایند. این نوشتار، همراه با اشاره‌ای به پیشینه تاریخی این دو کهن‌شهر خراسانی، به معرفی یکی از دانشمندان بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری به عنوان نماد علمی پیوندهای فرهنگی اسفراین و نیشابور، و معرفی «کشتی باچوخه» به عنوان نماد پیوند آیینی اسفراینیان و نیشابوریان پرداخته و در پایان، پیشنهادهایی برای همگرایی و همکاری این دو کهن‌دیار ارائه خواهد شد.  

نیشابور، خاورانشهر خراسان

  

«خزانه مشرقین»، «تجارتخانه خاور و باختر» و «دهلیز شرق»، از شمار پاژنام‌ها (لقب‌ها)ی نیشابور در درازنای تاریخ‌اند که در آنها، به یکی از ویژگی‌های این دیار، در جغرافیای مشرق‌زمین یا خاوران، اشاره شده است؛ دیری نمی‌گذرد در مطلبی که با عنوان «ضرورت‌ها و مبانی استدلالی ایجاد صدا و سیمای مرکز نیشابور»، در وبگاه «روزنه؛ پورتال جامع اطلاع‌رسانی شهرستان نیشابور» منتشر گردید به جایگاه و نقش بنیادین نیشابور در تحولات و هویت تاریخی و فرهنگی خراسان و یا به تعبیری، «خاوران» ایران‌‌زمین اشاره شد. «خراسان» و «خاوران» دو واژه و دو مفهوم‌اند که همپوشانی معنایی بالایی با هم دارند اما در «خاوران» ایهامی است که، برای او گسترده کاربردی دوگونه‌ای در زبان فارسی، فراهم آمده است. در این نوشتار، برآنیم؛ پس از بازکاوی معنایی واژه «خاوران»، به همپایی و پیوند فراگیر آن با نیشابور بپردازیم تا آنجا که سرانجام، «نیشابور» را «خاوران‌شهر خراسان» و خاوران را واژه‌ای درخور همراهی پیوسته و ماندگار با نیشابور می‌یابیم. چرا که نیشابور، چنانکه از کتاب‌های تاریخ و جغرافیای تاریخی برداشت می‌شود «ام‌البلاد، دارالعلم، خزانه، تجارتخانه و دهلیز خاوران» است.