از عطار نیشابوری چه میدانیم؟

به مناسبت  25 فرودرین، روز عطار نیشابوری : شاید باورش سخت باشد، اما واقعیت دارد: ما تقریباً چیزی دربارۀ عطار نمی‌دانیم. دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، عطارشناس بزرگ معاصر، در همین‌ زمینه می‌گوید: «زندگی هیچ شاعری به اندازۀ زندگی عطار در ابر ابهام نمانده است. نه سال تولد او به‌درستی روشن است و نه حتی سال وفات او. این‌ قدر می‌دانیم که او در نیمۀ دوم قرن ششم و ربع اول قرن هفتم می‌زیسته، اهل نیشابور بوده و چند کتاب منظوم و یک کتاب به نثر از او باقی است. نه استادان او، و نه معاصرانش و نه سلسلۀ مشایخ او در تصوف، هیچ‌کدام به‌قطع روشن نیست. از سفرهای احتمالی او هیچ آگاهی نداریم، و از زندگی شخصی و فردی او و زن و فرزند و پدر و مادر و خویشان او هم اطلاع قطعی وجود ندارد. در این باب هر چه گفته شده غالباً احتمالات و افسانه‌ها بوده است.» علت این امر آن است که در زمان حیات عطار کسی به فکر شناخت او و جمع‌آوری اطلاعات در باب زندگی‌اش نبود.

چرا چنین است و چرا چنین می‌کنند؟ دکتر محمد استعلامی، یکی دیگر از عطارشناسان معاصر، می‌گوید: زیرا «بزرگان دانش و فرهنگ مشرق زمین، گویی پس از مرگ، زندگی آغاز می‌کنند و هنگامی که دیگر در این جهان نیستند، تازه اهل معنا درمی‌یابند که عزیزی از دست رفته است.» نتیجۀ این وضع آن شده که به قول استاد شیفعی کدکنی «و شاید همین پوشیده ماندن در ابر ابهام، خود یکی از دلایل تبلور شخصیت او باشد که مثل دیگر قدّیسان عالم در فاصلۀ حقیقت و رؤیا، و افسانه و واقعیت در نوسان باشد.»