پل ابریشم: کانون مواصلاتی سه استان (از جوین و جغتای و جاجرم خراسان تا میامی سمنان)

- گویان، کویان یا جوین بزرگ تاریخی و فرهنگی

ابوعبدالله حاکم نیشابوری (405-321 هجری) در کتاب «تاریخ نیشابور»، جوین بزرگ را چنین توصیف کرده است: «منشاء اولیاء و علماء، قری و قنوات در عمارات به حدّ غایات یه یکدیگر قریب، چنانچ همه را به مثابه یک ربع مسکون مملکت توان گفت ...» بله، سرزمینی که خاستگاه عارفان و دانشمندان است و روستاها و کاریزهای آن چنان به هم نزدیکند که این سرزمین را به شایستگی باید منطقه مسکونی یک کشور (در مقابل مناطق غیر سکونتگاهی آن از قبیل کویرها و بیابان‌ها و ...) خواند. چنین سرزمینی آباد و پرجمعیت، باید بستر امن جاده‌ها و توقفگاهی دائمی برای مسافران و بازرگانان باشد. تاریخ نیز به جز این، گواهی نمی‌دهد.

یاقوت حموی (قرن 6 هجری) در کتاب «معجم‌البدان» نوشته است: «کوره‌ای (= منطقه‌ای) بزرگ و زیباست که بر سر کاروان‌ها از بسطام تا نیشابور قرار دارد؛ اهالی خراسان آن را کویان گویند که معرب آن جوین باشد.» شمس‌الدین محمد مقدسی (قرن 4 هجری) در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم»، ضمن توصیف جوین بزرگ، به راه مهم دیگری در این سرزمین اشاره می‌کند: «گویان (جوین) سرزمینی پهناور و پرحاصل است، میوه و غلّه بسیار و پوشاک از آن صادر می‌کنند. راهی به گرگان دارد. مردمش اهل حدیث و ادب‌دوستند. نام شهر ایشان آزادوار است؛ آباد و پرجمعیت و حاصل‌خیز است.» پس جوین بزرگ، با سه شهر مهم شمال شرق ایران قدیم ارتباط جاده‌ای پایدار داشته است: «نیشابور» در شرق، «گرگان» در شمال غرب و «بسطام: در غرب. بسطام در 5 کیلومتری شمال شهر شاهرود امروزی قرار دارد.