احیای جاده کهن ابریشم (قطعه بزرگراه نیشابور - فیروزه - خوشاب- جوین - جغتای - میامی)؛ یک مطالبه منطقه‌ای

احیای جاده کهن ابریشم

(قطعه بزرگراه نیشابور – فیروزه – خوشاب- جوین – جغتای - میامی)

یک مطالبه منطقه‌ای 

با تأثیرات عمیق در توسعه پایدار شمال شرق کشور

«کویان»، «گویان»، «جویان» یا «جوین»، منطقه‌ای است با پیشینه تاریخی و فرهنگی بسیار پُربار که از اعتبار سرزمین، مردمان نیک‌سیرت و بزرگان دانشمند و پرآوزاه آن در متون تاریخی، سخن‌ها آمده‌است. کویان بزرگ، به تعبیری؛ «سرزمین مشاهیر» است. این منطقه کهن، خاستگاه دانشورزان نامداری همچون «امام الحرمین»، «عطاملک جوینی»، «سیدحسن غزنوی»، «هلالی جغتایی»، «معینی جوینی» و … است. «کویان بزرگ» یا «جوینِ بزرگِ فرهنگی»، به عنوان یکی از اقالیم و ولایت‌های اصلی داوزده‌گانه بخش غربی خراسان بزرگ (خراسان غربی تاریخی و فرهنگی)؛ شهرستان‌های «جغتای» و «جوین» و بخشی از «خوشاب» امروز را در بر می‌گیرد که دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی بسیار ژرف‌اند.

کویان بزرگ؛ از دیدگاه جغرافیایی نیز دارای هویت جغرافیایی شاخص است چرا که این سه شهرستان (جغتای و جوین و خوشاب)، در عرض و پیوسته به یکدیگر، یک دشت پهناور، یکپارچه و حاصلخیز را در بر می‌گیرند. افزون بر اشتراکات تاریخی و فرهنگی؛ این پیوستگی سرزمینی و همگونی اقلیمی؛ بخش بزرگی از همه مسائل توسعه این سه شهرستان توانمند را همراستا، مکمل و هم‌افزاینده یکدیگر، قرار داده‌است؛ و خوشبختانه؛ ایجاد واحدهای مستقل سیاسی، در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی، بستر ارتقای سطوح مدیریتی، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری را به ارمغان آورده و زمینه‌های لازم (در راستای توسعه همه‌جانبه و پایدار این منطقه تاریخی و توانمند) برای همگرایی و همدلی روزافزون مردم و مسولان این سه شهرستان پیوسته و همگون، فراهم گردیده‌است.

«سرزمین کویان بزرگ تاریخی – فرهنگی» یا «دشت جُوِین»، در جهت کلی شمال غربی (شهرستان جغتای) به جنوب شرقی (شهرستان خوشاب)، و با انحنای کلی به جهت شمال در نواحی میانی، گسترش یافته‌است. این دشت زرخیز با طول حدود ۱۵۰ کیلومتر (از شفیع‌آباد جغتای در غرب، تا بلقان‌آباد خوشاب در شرق)؛ در نیمه غربی (در حدود ناحیه-خطی که روستای انداده شهرستان جوین در شمال و روستای حطیطه شهرستان خوشاب در جنوب، در مسیر آن قرار دارند) دارای بیشترین عرض، یعنی بیش از ۴۰ کیلومتر است. این دشت، در جبهه جنوب شرقی (شهرستان خوشاب)، از طریق شهرستان فیروزه به دشت نیشابور می‌پیوندد. 

پیوستگی (بدون مانع و عارضه عمده طبیعی) این دو دشت (کویان و نیشابور)؛ بستر پدیدآیی جاده‌ای شده که نقش اصلی و عمده در ارتباطات خراسان با «قومس و ری در غرب»، «جرجان و کناره دریای خزر در شمال شرق» و «اسفراین و فراسوی آن در شمال» را در طول پردرازنای تاریخ داشته؛ با چنان رونق و اهمیتی که به عنوان شاهراه ارتباطی خراسان و قطعه‌ای از شاخه اصلی جاده کهن ابریشم نقش‌آفرینی می‌نموده‌است. این جاده کهن، از چین و آسیای مرکزی به سرخس و نیشابور می‌رسیده و با گذر از دشت جوین (سرزمین کویان بزرگ)، بسطام (در استان سمنان کنونی)، ری، قزوین، آذربایجان، آناتولی و کناره دریای مدیترانه را در دسترس بازرگانان و مردمان و بهره‌برداران سرتاسر مسیر این شاهراه جهانی، قرار می‌داده‌است.

اما اندوه که قطعه «نیشابور – جوین – بسطام» این شاهراه بزرگ، با وجود همه کارایی و اهمیت خود، اما در پی تحولات سیاسی یکی دو قرن اخیر؛ به تدریج، کنار نهاده شد و مسیر جنوبی‌تر «نیشابور – سبزوار - شاهرود»، در برنامه‌های توسعه، جایگزین آن گردید؛ مسیری کهن و آزموده جوین، حتی در شرایط امروز هم دارای مزایای ویژه‌ای است. قطعه «نیشابور- فیروزه – خوشاب – جوین – جغتای»: از یک سوی، در جهت شمال غرب (از طریق جاجرم)، خراسان را به گرگان و کرانه دریای خزر متصل می‌نماید و از سوی دیگر، در جهت جنوب غرب (از طریق میامی)، احیاگر شاخه اصلی جاده کهن ابریشم خراسان به تهران و ری است و از همه مهم‌تر این‌که «زیرساخت مواصلاتی-تجاری-گردشگری»، «احیاگر پیوندهای تاریخی-فرهنگی» و «شاهرگ تعاملات اجتماعی-فرهنگیِ» منطقه کویان بزرگ (خوشاب، جوین و جغتای) می‌باشد.

باری؛ همین توانمندی‌های‌های چشمگیر، عزم نخبگان و مسولان منطقه را بر پیگیری احیا و ارتقای این مسیر، جزم نموده‌است. از شاخص‌ترین بازتاب‌های این پی‌گیری‌ها می‌توان به انتشار درخواست‌نامه مردم جغتای، گزارش خبری درخواست مردم جوین، و همچنین شمار فراوانی از تحلیل‌ها، دیدگاه‌ها و مطالب منتشرشده در رسانه‌ها و جراید محلی اشاره نمود. آخرین بازتاب این خواسته به‌حق مردم منطقه، در گزارش پایگاه خبری قدس آنلاین است که در سخنان فرماندار دلسوز شهرستان جوین، نمود یافته‌است؛ و سرانجام؛ چنین به نظر می‌رسد که احیا و ارتقای این زیرساخت حیاتی و تحول‌ساز در توسعه منطقه، نیازمند همگرایی و اقدام مشترک نخبگان و مسولان دلسوز در همه شهرستان‌های ذینفع (نیشابور، فیروزه، خوشاب، جوین، جغتای، میامی و شاهرود؛ و همچنین جاجرم، گرمه و سایر شهرستان‌های مسیر در شاخه استان‌های خراسان شمالی و گلستان) است. چنین دستاوردی بزرگ و زیرساختی حیاتی برای مردم این منطقه گسترده با جمعیت قابل توجه، عزم همگانی را می‌طلبد. این شاهراه ارتباطی را به تعبیری می‌توان «نماد تجلی همگرایی منطقه‌ای در راستای منافع جمعی دارای ابعاد ملی» دانست. در ادامه، بخشی از سخنان مسولان دلسوز شهرستان جوین در گزارش قدس‌آنلاین می‌آید. گفتنی است دستاوردها و مزایای یادشده در گزارش زیر به همه شهرستان‌های مسیر این شاهراه مواصلاتی تعمیم می‌یابد./ «سرزمین بینالود»

به گزارش «قدس‌آنلاینِ» در ۲۸ بهمن ۱۳۹۶؛ فرماندار شهرستان جوین اعلام کرد: اگر «جاده ابریشم» که چندین شهرستان را از نظر شریانی به استان‌های خراسان شمالی، گلستان، سمنان و مازندران متصل می‌کند، احیاء شود، صنعت گردشگری ورونق اقتصادی و اشتغال‌زایی را برای منطقه فراهم می‌کند. شهرستان‌های نیشابور، خوشاب، جوین، جغتای، جاجرم و گرمه در یک خط طولی به مسافت حدود ۳۰۰ کیلومتر، پیوسته به یکدیگر می‌باشند، اگر جاده قدیم ابریشم در این مسیر احیاء شود، قطعاً رونق گردشگری، توسعه اقتصادی و در نهایت، اشتغال‌زایی را به همراه دارد.

شهرستان جوین در شاهراه مواصلاتی خراسان رضوی، شمالی و گلستان قراردارد و وجود ایستگاه راه‌آهن سراسری تهران- مشهد که از نیشابور تا ایستگاه ابریشم در نزدیکی شاهرود حدود ۱۲ ایستگاه را شامل می‌شود، و ایستگاه تشکیلاتی نقاب ظرفیت خوبی جهت معرفی جاذبه‌های گردشگری و میراث فرهنگی، به مسافران و گردشگران می‌باشد، اما متأسفانه از این ظرفیت در منطقه به علت «کمبود راه‌های مواصلاتی» به خوبی استفاده نمی‌شود.

گردشگری؛ امروز از سودآورترین صنایع جهان شناخته می‌شود، که مورد توجه ویژه کشورهای جهان قرار گرفته‌است، هرچند سودآوری این صنعت عمدتاً بر روی جذب گردشگران خارجی متمرکز شده‌است، اما نمی‌توان از سهم گردشگران داخلی در سودآوری و توسعه منطقه‌ای نیز چشم پوشید.

شهرستان جوین که به «خطه مشاهیر» معروف است، با داشتن چشم‌اندازهای طبیعی بکر، زیبا و جاذبه‌های تاریخی منحصر به فرد، یکی از قطب‌های گردشگری در خراسان رضوی به‌شمار می‌رود، که به علت واقع شدن در مسیر جاده منتهی به شهرستان‌های سبزوار، اسفراین، جاجرم و سابقه تاریخی مانند آرامگاه مشاهیر و داشتن طبیعتی زیبا همه‌ساله مقصد یا استراحتگاه بسیاری از مسافران یا گردشگران، واقع می‌شود. وجود آثار تاریخی در شهرستان، مثل آق‌قلعه که دارای قدمت تاریخی همانند سلطانیه زنجان است، و آثار دیگر تاریخی مانند قوج‌تپه در سطح شهرستان جوین نشان از قدمت هزاران ساله دارد، ولی در حال حاضر از دید مسئولین مغفول مانده‌است، اکنون که فرصت اندکی تا آغاز سال نو و زمان مسافرت‌های گردشی و زیارتی باقی مانده، گردشگران را برای بازدید آثار مهم تاریخی به این شهرستان دعوت می‌کنم.

همچنین محسن سلاطینی، رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان جوین در این زمینه ابراز نمود: جوین در راه‌های مواصلاتی موجود، (در حال حاضر) یک نقطه کور محسوب می‌شود، اما ما برنامه‌هایی برای توسعه گردشگری شهرستان جوین داریم. اگر «جاده ابریشم» احیاء شود، آثار تاریخی مهم شهرستان جوین گردشگران را مجذوب آثار تاریخی خود خواهد کرد، که بعضی از آثار تاریخی شامل «معین‌الدین جوینی» در روستای انداده، «مقبره استاد حمویه» و غیره می‌باشد. نزدیک به ۸۰ اثرتاریخی در سطح شهرستان داریم، که از این تعداد ۱۲ اثر آن در فهرست آثار ملی قرار گرفته‌است.»

فرزند نیشابورم و در سینه‌ام

مِهـر خراســان نهفتـه است

«یار خراسانی»