گرانیگاه توسعه میانجلگه، همراه با پیشنهاد خواهرخواندگی عشق‌آباد، کدکن و ندوشن

- نام‌شناخت، از اَشک‌آباد تا عَشق‌آباد:

شهر عَشق‌آباد، در موقعیت جغرافیایی 36°2'33'' شمالی و 58°40'58'' شرقی، در 20 کیلومتری جنوب شهر نیشابور، واقع شده است. نام این شهر، در گویش اهالی بومی (گویش نیشابوری) با فتح حرف اول و به گونه aŝqābād (= اَشق‌آباد یا عَشق‌آباد) بیان می‌گردد. دکتر فریدون جنیدی، ایرانشناس و استاد زبان‌ پارسی میانه (= زبان پهلوی یا پهلوانیک)، نام کنونی این شهر را دگرگون‌شده «اَشک‌آباد» دانسته و از ارتباط آن با دوره پارت‌ها (اشکانیان)، آگاهی می‌دهد. باید در نظر داشت که اَشک‌آباد در حوزه جنوبی دشت نیشابور قرار دارد و می‌دانیم که نام پیشین نیشابور، یعنی «ابرشهر» نیز از طایفه «اپرنی» از اقوام داهه، بنیانگذاران حکومت اشکانی (پارتیان)، گرفته شده است.

البته نام اپرشهر به عنوان محل ضرابخانه، حک شده بر روی سکه‌ فرهاد دوم اشکانی (حکومت 128-138 ق.م.)، یکی دیگر از نشانگرهای این گفته است. ابرشهر، در کتاب کهن «بندهش» به گونه «اپرنک‌‌شهر» نیز آمده است. مری بویس، ایرانشناس و پژوهشگر متون و زبان‌های ایران باستان، در کتاب «Zoroastsians: Their Religious Beliefs and Practices » در اهمیت این ناحیه در دروان پارتیان، نوشته است: «در دوره پارتی، آذر برزین مهر، ظاهراً احترام بخصوصی داشت، چرا که آتش خاص پارتیان بود و در کوه ریوند، احتمالا رشته‌ای از کوه‌های نیشابور خراسان، یعنی خود پارت، جا داشت.» باری، نام‌هایی همچون «اپرنک‌شهر» و «اَشک‌آباد» بر پیشینه نام‌‌های جغرافیایی منسوب به پارت‌ها در این ناحیه، گواهی می‌دهند.

  

در نزدیکی عَشق‌آباد، محوطه‌ای باستانی (شماره ثبت ملی: 8742) قرار گرفته است که قدمت آن به دوره تاریخی، اوایل اسلام تا قرن هفتم هجری می‌رسد. اما با توجه به داده‌های جغرافیایی کتاب تاریخ نیشابور ابوعبدالله حاکم؛ که طول «ربع ریوند»، از بخش‌های چهارگانه نیشابور دوره اسلامی، را سیزده فرسنگ و از ولایت طوس (در فرادست شمال شرقی نیشابور) تا حدود بُست (شهرستان کاشمر در فرادست جنوب عشق‌آباد) بیان می‌کند؛ باید این نقطه را، جزء ناحیه ریوند نیشابور قدیم دانست. البته به نظر می‌رسد این آبادی، در سده‌‌های اخیر، اهمیت شایانی پیدا کرده و منطقه جنوبی دشت نیشابور، به نام این آبادی، یعنی «بلوک عشق‌آباد»، نامیده می‌شده است. هر چند امروز نیز در گفتار اهالی کهنسال، جبهه جنوبی نیشابور، با همین نام «بلوک عَشق‌آباد» شناخته می‌شود.

- ساخت شهری و جغرفیای مواصلاتی:

شهر عَشق‌آباد، امروز، مرکز بخش میان‌جلگه و مرکز دهستان عشق‌آباد شهرستان نیشابور است. جمعیت عشق‌آباد، طبق سرشماری 1390، 1883 نفر بوده است. این شهر، از سال 1380، دارای شهرداری است. شهر عشق‌آباد، با طول حدود 5/2 کیلومتر در در سوی جاده نیشابور-کاشمر گسترده شده و در واقع، دارای گسترش طولی، به صورت یک باریکه تقریبا مایل (از شمال شرقی به جنوب غربی) است. میدان «امام رضا» در محدود شمالی و «میدان قائم» در محدوده جنوبی عشق‌آباد قرار گرفته است. این شهر، از «میدان امام رضا»، تا «میدان فردوسی» در جنوب شهر نیشابور، 20 کیلومتر فاصله دارد. شهر عشق‌آباد در ناحیه جنوبی –که «مژدآباد» (بوژآباد) نام دارد- قطب مواصلاتی راه‌های بخش جنوبی دشت نیشابور را شکل داده است:

الف) جاده‌ای از جنوب غربی شهر عشق‌آباد، خارج می‌شود که با طی مسیری در حدود 85 کیلومتر و از طریق کوشکک، اردمه، فدیشه، حصار سرخ، شامکان، سنگرد و شهر سوخته، به جاده شمار 87 (بجنورد- بردسکن) می‌پیوندد. از تقاطع جاده 87؛ شهر بردسکن در حدود 70 کیلومتری جنوب، و سبزوار در حدود 53 کیلومتری شمال، قرار دارد.  

ب) از طرف جنوب عشق‌آباد، ادامه جاده نیشابور-کاشمر، از سر گرفته می‌شود. این جاده، پس از حدود 77 کیلومتر به شهر ریوش، مرکز بخش کوهسرخ رسیده و در حدود کیلومتر 108، شهر کاشمر قرار گرفته است. این جاده، به علت در بر داشتن منطقه‌ای کوهستانی؛ از یک سو دارای پیچ و خم‌های فراوان و از سوی دیگر، سرشار از جاذبه‌های طبیعت کوهستانی است.

پ) از طرف جنوب شرقی شهر عشق‌آباد، جاده‌ای خارج می‌شود که با پیمودن 5/15 کیلومتر، در نقطه «روستای حسینی» با جاده نیشابور- کدکن تقاطع می‌یابد. با ادمه مسیر به اندازه 5/52 کیلومتر، در جهت جنوب، به شهر کدکن می‌رسیم. مسیر عشق‌آباد – حسینی – باقریه – همایی – گلبو – کدکن، 68 کیلومتر است. در صورتی که از تقاطع حسینی به سمت شمال ادامه مسیر دهیم، از طریق روح‌آباد، خوجان و جوری، با پیمودن 18 کیلومتر، منطقه گردشگری شادیاخ (آرامگاه خیام و عطار) در شرق شهر نیشابور، در دسترس قرار می‌گیرد.

ت) فاصله عشق‌آباد تا شهر نیشابور از طریق مسیر «پ»، حدود 5/33 کیلومتر است. اما مسیر اصلی و کوتاه دسترسی عشق‌آباد به نیشابور؛ همان بخش شمالی جاده کاشمر – نیشابور است که از شمال شهر عشق‌آباد (میدان امام رضا) تا میدان فردوسی (در جنوب شهر نیشابور)، مسافتی 20 کیلومتری را در بر می‌گیرد. در این مسیر، بناهای مشهور تاریخی «گنبدهای دوگانه آجری مهرآباد» در حدود 5 کیلومتری نیشابور، در کناره سمت راست جاده، خودنمایی می‌کنند.  

- اقتصاد، گردشگری، فرهنگ:

کشاورزی و دامپروری و امور بخش خدمات، اساس فعالیت و معیشت مردم عشق‌آباد است. «ناحیه صنعتی میانجلگه» که در حومه شمالی شهر مستقر شده، زیرساخت صنعتی و بنیان توسعه این منطقه به شمار می‌آید. بی‌گمان، بهره‌برداری از ظرفیت این ناحیه صنعتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه عشق‌آباد به عنوان مرکز اداری-سیاسی بخش میانجلگه خواهد داشت؛ کلنگ احداث این ناحیه صنعتی، با وسعت 50 هکتار و پیش‌بینی استقرار 100 واحد تولیدی و ایجاد اشتغال برای بیش از 5000 نفر، در سال 1391 به زمین زده شد. اما در بخش گردشگری مذهبی و زیارت؛ آستانه امامزاده سید حمزه (ع)، شاخص‌ترین جاذبه زیارتی و فرهنگی عشق‌آباد به ‌شمار می‌آید. این زیارتگاه، افزون بر فضای مطلوب و معنوی درون حرم؛ دارای فضای سبز و آبنمای شایان، آلاچیق‌بندی، زمین بازی کودکان، زائرسرا، آشپزخانه و سرویس بهداشتی نیز می‌باشد. زیارتگاه سیدحمزه (ع)، یکی از مهم‌ترین اماکن زیارتی حوزه جنوبی شهرستان نیشابور است که میزبان زائران پُرشماری از مناطق و شهرستان‌های پیرامونی می‌باشد.

عشق‌‌‌آباد با ارتفاع 1122 متر از سطح دریا، در اقلیم آب‌ و هوای گرم و خشک کویری قرار گرفته است. از مهم‌ترین پدیده‌ها و جاذبه‌های طبیعی پیرامون این شهر، رودخانه فصلی «کال شور نیشابور» در حدود 4 کیلومتری جبهه شمالی عَشق‌آباد، و «منطقه حفاظت‌شده رییسی» در فراسوی جبهه جنوبی و شرقی حومه شهر است. منطقه‌ی حفاظت شده زیست‌محیطی رئیسی با وسعتی حدود ۵۰ هزار هکتار، در سمت شرق محور نیشابور-کاشمر، واقع شده، محدوده این منطقه از حدود ۱۹ کیلومتری جنوب شهر نیشابور، شروع می‌شود و از دیدگاه پوشش گیاهی و حیات وحش، دارای غنای ویژه‌ای است. این منطقه، یکی از معروف‌ترین مناطق طبیعت‌گردی، کویرگردی و کویرنوردی در شمال شرق کشور به شمار می‌آید. برخی، این منطقه را با این تعبیر، توصیف کرده‌اند: در اینجا «نمونه‌ای از رمل‌های کویری، جنگل انبوه طاق، دره رنگین‌کمان جزیره هرمز، کوه‌های مینیاتوری چابهار و کلوت‌های شهداد را، البته در ابعاد کوچک، یک‌جا بازدید خواهید کرد.»

عشق‌آباد، به عنوان مرکزیت اداری و سیاسی بخش میانجلگه، با موقعیت جغرافیایی ممتاز در حوزه جنوبی دشت نیشابور؛ کانون فرهنگی و اجتماعی این حوزه نیز به شمار می‌آید. در آذرماه 1392، آیین بزرگداشت زنده‌یاد استاد شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری (1310-1396 هـ.ق)، زاده روستای خیرآباد بلوک عشق‌آباد، در این شهر برگزار گردید. همچنین در این شهر یک کتابخانه عمومی به نام این دانشمند و عارف نامدار، نامگذاری شده و همچنین ورودی خیابانی که از طریق روستای حسینی، به روستای گلبو، در دهستان بلهرات بخش میان‌جلگه، می‌رسد تصویر بزرگ «سردار رشید اسلام؛ عبدالحسین برونسی» بر پا گردیده است. گلبو، زادگاه شهید عبدالحسین برونسی (1321- 1364 هـ.ش)، از فرماندهان نامدار و بزرگمردان حماسه‌ساز دفاع از کیان وطن در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، است.

- گرانیگاه توسعه میانجلگه:

شهر «اَشک‌آباد»؛ با نامی که اندیشه را به دوره پارتیان و سرزمین پرثوه خراسان می‌برد؛ موقعیت جغرافیایی و مواصلاتی راهبردی در حوزه جنوبی دشت نیشابور؛ دربرگیری جاذبه‌های فرهنگی، زیارتی و گردشگری شاخص و توانمند در حوزه نفوذ خود، دارای قابلیت‌های فراوان برای تبدیل شدن به پایگاه و گرانیگاه توسعه پایدار در این منطقه می‌باشد و شایسته به نظر می‌رسد دستِ‌ کم، چهار حوزه‌یِ الف) ارتقای محورهای چهارگانه مواصلاتی، ب) توسعه زیرساخت‌های خدمات گردشگری مبتنی بر کویرگردی، پ) ایجاد زیرساخت‌های حمایتی برای توسعه پایدار در بخش کشاورزی و دامپروری، ت) به فعلیت رساندن ظرفیت ناحیه صنعتی میانجلگه؛ برای بهره‌برداری حداکثری از این پتانسیل پنهان، مورد توجه ویژه مسولان و کارگزاران توسعه در این منطقه قرار گیرد.

در بخش جاده‌های مواصلاتی، بازگویی این نکته، شایسته به نظر می‌رسد که جاده «عشق‌‌آباد- فدیشه-شامکان-شهر سوخته» دارای اهمیت ویژه‌ای است که افزون بر تحول موقعیت مواصلاتی دهستان غزالی بخش میانجلگه می‌تواند بخشی از محور مواصلاتی‌ای باشد که نیازهای ارتباطی بخش‌های جلگه‌رخ، کدکن، زبرخان، بخش مرکزی نیشابور، میانجلگه و  ششتمد با منطقه غرب‌میانه و جنوب غرب استان (و بالعکس) را پوشش می‌دهد. همچنین باید تاکید نمود که ارتقای محورهای «نیشابور - عشق‌آباد - کاشمر» و «نیشابور – حسینی - کدکن»، در سطح شهرستان نیشابور، دارای اهمیت راهبردی از دیدگاه ارتباطی، گردشگری و اقتصادی می‌باشند. ضمن اینکه ارتقای این دو محور، زیرساخت ارتباطات جاده‌ای منطقه‌ای بسیار همگون و همگرا در حوزه جغرافیای اجتماعی و فرهنگی خراسان مرکزی را تقویت می‌نماید. پس اهمیت راهبردی فرهنگی ارتقای این دو محور را باید بر مزایای عمده و چشمگیر ارتباطی، اقتصادی و گردشگری آن افزود.

همگونی‌ها و پیوندهای ژرف فرهنگی و اجتماعی میان بخش‌های میانجلگه، کدکن، کوهسرخ و ششتمد، گنجینه‌ای است ارزشمند، امّا مغفول که زیرساخت و بنیان توسعه فرهنگی منطقه به شمار می‌آید. بازبینی مولفه‌های فرهنگی این منطقه، به گونه‌ای ویژه، شاخص‌های برجسته‌ای را برای تعمیق و گسترش مناسبات میان شهرهای عشق‌آباد (مرکز  بخش میانجلگه) و کدکن (مرکز بخش کدکن) در اختیار ما می‌گذارد. شهید بزرگوار، سردار عبدالحسین برونسی، یکی از شخصیت‌های نامدار و معنوی منطقه است که پتانسیل نمادین بالایی برای این مهم دارد. این شهید حماسه‌ساز، زاده روستای گلبو در همسایگی شهر زیبا و تاریخی کدکن و همچنین از روستاهای بخش بلهرات بخش میانجلگه است. همکارهای مشترک کدکن، گلبو و عشق‌آباد برای بزرگداشت و معرفی این شخصیت معنوی و ارجمند، نصب تندیس ایشان در این سه نقطه، از پیشنهاد‌های نگارنده، در این حوزه است.

استاد زنده‌یاد محمدتقی ادیب نیشابوری (متوفی 1355 هـ.ش)؛ دانشمند علوم ادبی و دینی، شاعر و فلسفه‌دان معاصر، یکی از پیوندداران برجسته میانجلگه و کدکن است. نسب او از ناحیه مادر، به کدکن می‌رسد. او هچنین شاگرد عالم نامدار شیخ محمد کدکنی (دایی‌اش) بوده است. از سویی دیگر، دانشمند ادبی و شاعر نامدار معاصر، جناب استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، از شاگردان استاد زنده‌یاد ادیب نیشابوری است. استاد محمدرضا شفیعی کدکنی، یکی از محبوب‌ترین چهره‌های علمی و از شخصیت‌های اسطوره‌ای فرهنگی معاصر در اندیشه و باور مردم شهرستان نیشابور و به ویژه بخش میانجلگه است. همچنین مجموعه‌سروده‌هایی همچون «در کوچه‌باغ‌‌های نشابور» و کار پژوهشی ارزشمندشان بر روی کتاب «تاریخ نیشابور» حاکم نیشابوری، نشان از تعلق خاطر استاد به این خاک و فرهنگ‌بوم دارد. دانشمندان بزرگوار «ادیب نیشابوری» و «شفیعی کدکنی»، از شخصیت‌های فرهنگی برجسته و از دیگر نشانه‌ها و نمادهای عمق روابط فرهنگی و اجتماعی بخش میانجلگه و کدکن به شمار می‌آیند.

- خواهرخواندگی عشق‌آباد، کدکن، ندوشن:

چند روز پیش، 21 دی 1394، در نشست مشترک شورای اداری استان خراسان رضوی و استان یزد، پیشنهاد خواهرخواندگی کدکن و  ندوشن مطرح گردید. شهر ندوشن، از توابع شهرستان میبد در استان یزد است. جمعیت این شهر بر اساس سرشماری 1390، 2941 نفر بوده است. ندوشن، دارای قدمتی کهن است. مسجد جامع و منارجنبان را می‌توان از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر برشمرد. از این شهر، بزرگان بسیاری برخاسته‌اند که یکی از سرشناس‌ترین این ‌چهره‌ها در دوره معاصر، دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن است. این نویسنده، پژوهشگر و مترجم نامدار، یکی از چهره‌های برجسته ادبی و فرهنگی دوره معاصر به شمار می‌آید. بنابراین، خواهرخواندگی شهر کدکن که زادگاه استاد محمدرضا شفیعی کدکنی است با شهر ندوشن، زادگاه استاد محمدعلی اسلامی ندوشن، کاری بسیار نیک و ارزشمند در زمینه شناساندن توانمندی‌های فرهنگی و گشودن باب همکاری‌ این دو شهر تاریخی به شمار می‌آید.

گفتنی است نام استاد «محمدعلی اسلامی ندوشن» به خاطر پژوهش‌ها، سخنرانی‌ها، پژوهش‌ها و آثار ایشان در زمینه خیام‌شناسی و رباعیات خیام، بسیار آشناست. سخن شیوای استاد، در کتاب «صفیر سمیرغ» در دو بخش «نیشابور و خیام» و «بار دیگر نیشابور»، یکی از دل‌انگیزترین سفرنگاشت‌های مرتبط با نیشابور است و نقل‌قول از گفتار پُربار و مغزدار صفیر سیمرغ استاد، همواره یکی از درونمایه‌های پُرکاربرد در بسیاری از نوشتارهای مرتبط با تاریخ و فرهنگ نیشابور، است. نمونه: «کمتر شهری را در سراسر ایران می‌توان یافت که به اندازه نیشابور، عبرت‌انگیز و پُرخاطره و بارور باشد ...» (نیشابور و خیام). «اگر قرار باشد که روزی، در برابر این هجوم تمدن صنعتی، کانون مقاومتی ایجاد شود، جایی بهتر از نیشابور، به دشواری، می‌توان یافت.» (بار دیگر نیشابور). با این پیشینه و برای سپاسگزاری بر کارهای ارزشمند استاد اسلامی ندوشن در حوزه نیشابورشناسی و خیام‌شناسی، شایسته خواهد بود که به این استاد بزرگوار، عنوان شهروند افتخاری و نشان فیروزه‌ای خدمتگزاران فرهنگی نیشابور، تقدیم و پیشکش گردد.   

بی‌گمان هر یک از دانشی‌مردان نامدار؛ استاد محمدتقی ادیب نیشابوری (عشق‌آباد)، استاد محمدرضا شفیعی کدکنی (کدکن) و استاد محمدعلی اسلامی ندوشن (ندوشن)، از چهره‌های تاثیرگذار و ماندگار کشور در دوره معاصر به شمار می‌آیند. با نظر به مطرح شدن پیشنهاد خواهرخواندگی شهرهای کدکن و ندوشن در شورای اداری استان‌های خراسان رضوی و یزد، شایسته به نظر می‌رسد که با توجه به اشتراکات، مبادلات و تعاملات فرهنگی، پیمان خواهرخواندگی سه‌جانبه «عشق‌آباد و کدکن و ندوشن» در دستور کار قرار گیرد. بی‌گمان، 25 فروردین -که روز ملّی بزرگداشت شیخ فرید‌الدین عطار کدکنی نیشابوری است و این روز، یک روز ویژه فرهنگی برای نیشابور و کدکن به شمار می‌آید- زمان خوبی برای برگزاری آیین خواهرخواندگی عشق‌آباد، کدکن و ندوشن خواهد بود. این آیین می‌تواند با برنامه‌های جنبی فرهنگی و گردشگری همراه باشد که چند مورد پیشنهادی، در زیر می‌آید.

1. برنامه بازدید میهمانان ( استاندار و مسولان و مدیران فرهنگی و گردشگری استان یزد، شهرستان میبد و شهردار و شورای شهر ندوشن)  از کدکن، عشق‌آباد و نیشابور، همراه باشد. زیارت آرامگاه پدر شیخ عطار در زروند کدکن، بازدید مجموعه تاریخی شیخ حیدر کدکنی، منطقه حفاظت‌شده زیست‌محیطی رییسی، زیارت حرم امامزاده سید حمزه (ع)، گنبدهای دوگانه مهرآباد و منطقه گردشگری شادیاخ (آرامگاه خیام-عطار) به عنوان مسیر و نقاط ویژه پیشنهاد می‌شود.

2. همراهی یک گروه‌ رسانه‌ای ویژه، متشکل از خبرنگاران و عکاسان رسانه‌های عمده محلی، استانی و کشوری، برای بازتاب رسانه‌ای جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری یادشده در بند 1، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. 

2. اهدای نشان سیمرغ فیروزه‌ای نیشابور به استاد محمدرضا شفیعی کدکنی و اهدای لوح شهروند افتخاری و نشان سیمرغ فیروزه‌ای نیشابور به استاد محمدعلی اسلامی ندوشن.

3. تدوین و انتشار «کتابچه مشترک گردشگری کدکن، میانجلگه، نیشابور» و رونمایی از آن در این آیین.

4. برگزاری نمایشگاهی از صنایع دستی و محصولات بومی و فرهنگی استان یزد، شهرستان میبد و شهر ندوشن در منطقه گردشگری شادیاخ نیشابور، برای آشنایی بیشتر گردشگران و شهروندان با توانمندی‌های استان یزد.

5. ساخت و نصب تندیس استادان ارجمند زنده‌یاد شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری، دکتر شفیعی کدکنی (عطارشناس) و دکتر اسلامی ندوشن (خیام‌شناس)، در منطقه گردشگری شادیاخ نیشابور، که می‌توان با حکاکی بر روی سنگ یا کاشی‌نبشت گزیده‌هایی از گفتار این بزرگان درباره نیشابور، در زمینه و یا پایه ستون تندیس، همزاه باشد.   

طرحی از آیینه و خورشید دارم پیش رو

آفتــاب صبـــح نیشابور، می‌خــوانـد مرا

«یار خراسانی»