سفالینه قرن یازدهمی نیشابور؛ بهانه‌ای بر بسترسازی همکاری‌های‌های پژوهشی و باستانشناسی دانشگاه نیشابور و دانشگاه گرجستان

انتشار خبر کشف سفالینه مرتبط با مکتب سفالگری نیشابور در محوطه تاریخی شهر باستانی سامشویلده (Samshvilde)، بهانه‌ای شد تا همراه با بازتاب این خبر، پیشنهاد بسترسازی برای ایجاد و توسعه همکاری‌های باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور با دانشگاه گرجستان را که هر دو از دانشگاه‌های فعال در فعالیت‌های باستانشناسی می‌باشند را مطرح نماییم. گفتنی است شهر باستانی سامشویلده، در فاصله ۷۵ کیلومتر جنوب شرقی شهر تفلیس (پایتخت گرجستان) واقع‌شده‌است. مطالعات شهر باستانی سامشویلده برای تاریخ گرجستان، منطقه قفقاز و ایران، اهمیت ویژه دارد. نام این شهر در منابع تاریخی گرجی، ارمنی، یونانی و لاتینی رومی بارها در ارتباط با تاریخ ایران ذکر می‌شود.

در منابع قدیمی گرجی آمده‌است که در سده پنجم و ششم میلادی در سامشویلده اقامتگاه «مرزبان»، یعنی فرماندار نظامی ساسانی و پادگان بسیار قوی ایرانی بود. دانشگاه گرجستان از سال ۲۰۱۱ میلادی کاوش‌های دائمی باستان‌شناسی سامشویلده را انجام می‌دهد که نتایج قابل‌توجهی نیز به دست آمده‌است. از این جمله، کشف ظرف زیبای لعابدار به سبک مکتب نیشابور است که اصالت آن به شهر نیشابور (مهمترین مرکز سفالگری سده ۱۱م/سده ۵ هجری قمری) بر می‌گردد. نگاه به این پیشینه که نیشابور نیز یکی از شهرهای مهم دوره ساسانی بوده که مرزبان آن «کنارنگ» نام داشته‌است؛ چنین به نظر می‌رسد که افزون بر صورت بستن همکاری‌های باستانشناسی میان گروه‌های باستانشناسی دانشگاه نیشابور و دانشگاه گرجستان، پیوند نمادین خواهرخواندگی میان محوطه باستانی شهر کهن نیشابور (بویژه کهندژ ساسانی) با محوطه باستانی شهر سامشویلده تفلیس، اقدامی اثربخش در راستای معرفی بیشتر این دو محوطه بزرگ و مهم باستانشناسی در سطح بین‌المللی، با هدف توسعه گردشگری و همچنین تعمیق مناسبات فرهنگی و تاریخی میان ایران و گرجستان باشد. گفتنی است که دانشگاه گرجستان، هم‌اکنون با دانشگاه پیام نور ایران، همکاری‌هایی دارند. /یار خراسانی - نیشابور، سرزمین بینالود/ 

 

کشف سفال نیشابور در گرجستان

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، به نقل از خیرگزاری مهر؛ کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر باستانی سامشویلده گرجستان به کشف ظرف سفالی که به عقیده باستان‌شناسان گرجستانی، به مکتب نیشابور تعلق دارد، منجر شد. دکتر داویت بریکاشویلی عضو هیئت علمی، رئیس بخش باستان‌شناسی و مدیر مرکز بین‌المللی باستان‌شناسی دانشگاه گرجستان این مطلب را دیروز در نشست علمی–تخصصی معرفی شهر باستانی سامشویلده که به همت پژوهشکده باستان‌شناسی برگزار شد مطرح کرد. او در ابتدا به معرفی مرکز باستان‌شناسی دانشگاه گرجستان پرداخت و اهداف و فعالیت‌های آن را برشمرد.

وی در ادامه با اشاره به موقعیت حائز اهمیت شهر سامشویلده در قفقاز جنوبی گفت: این شهر، یکی از شاهراه‌های مهم جاده ابریشم بوده‌است و به همین دلیل از دیر زمان، قدرت‌های مختلف علاقمند تسلط یافتن بر آن بوده‌اند. او با بیان گوشه‌ای از فعالیت‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در این شهر باستانی اظهار داشت: باستان‌شناسان تاکنون و در طول چند فصل کاوش موفق به کشف لایه هخامنشی نشده‌اند ولی در لایه‌های بالاتر چند تکه سفال که باستان‌شناسان حدس می‌زنند مربوط به این دوره باشد کشف شده که در صورت اطمینان و انجام آزمایشات معرفی خواهند شد. رئیس بخش باستان‌شناسی دانشگاه گرجستان تصریح کرد: در بحث حضور هخامنشیان تنها با استناد به کاوش‌های باستان‌شناسی می‌توانیم سخن بگوییم و این در حالی است که منابع مکتوب گرجی و غیر گرجی به حضور ساسانیان در این شهر، اشاره می‌کنند.

رئیس طرح پژوهشی کاوش‌های باستان‌شناسی شهر باستانی سامشویلده گفت: از طرف دیگر در مراحل اولیه کاوش، آثاری از دوره ساسانی در این شهر کشف شده که حضور و مکاتبات ساسانیان را در این شهر تأیید می‌کند. او با اشاره به وسعت شهر باستانی سامشویلده تصریح کرد: به دلیل وسعت این شهر، گروه باستان‌شناس توانسته تنها در بخش قلعه اصلی متمرکز شود به نحوی که داخل این دژ، ۹۹ ترانشه مشخص شده ولی تنها در ۴ ترانشه، کاوش‌ها صورت گرفته‌است که آثار پراکنده از دوره ساسانی را نشان می‌دهد. به گفته وی، هم‌اکنون گروه باستان‌شناسی در حال حفاری باقی‌مانده کاخ متعلق به قرن ۱۲ میلادی است که روی لایه‌های قدیمی‌تر ساخته شده به نحوی که با پیشرفت کار مشخص شد که این کاخ روی دیوار مربوط به قرون ۸و۹و قدیم‌تر قرار گرفته‌است.

او افزود: ظروف کشف‌شده در این مکان، با توجه به ساخت و سازهای متعدد و به هم ریختگی خاک به دوره‌های مختلف تعلق دارد که البته شناسایی نوع و دوره این ظروف، برای باستان‌شناسان کار سختی نیست. وی گفت: در بین ظروف سفالی کشف‌شده که تولید داخلی و خارجی هستند ظرف زیبای لعابداری کشف شده که نظیر آن در منطقه قفقاز وجود ندارد. عضو هیئت علمی دانشگاه گرجستان تصریح کرد: مطالعات نشان داد که اصالت این ظرف به مهمترین مرکز سفالگری سده ۱۱ میلادی (سده پنجم هجری قمری) یعنی شهر نیشابور خراسان بر می‌گردد. او خاطرنشان ساخت که البته این ظرف از نظر لعاب، رنگ آمیزی و تزینات متعلق به مکتب نیشابور است ولی مطمئناً در نیشابور ساخته نشده و تنها تقلیدی از سفال نیشابور است.

وی در ادامه افزود :سایت دوم باستان‌شناسی در این شهر، کلیسای جامع با وسعت ۱۰۰ متر مربع بود که با کاوش در آن دریافتیم تعدادی از تدفین‌ها به سنت مسیحیت و برخی به سنت اسلامی و رو به قبله دفن شده بودند.

سامشویلده از مهمترین سایت‌های باستانی گرجستان

کنستانتین توپوریا رئیس دانشگاه گرجستان، دیگر سخنران این نشست با اشاره به مشترکات فراوان فرهنگی و تاریخی ایران و گرجستان گفت: متأسفانه به مدت زیادی دو کشور به دلیل مسائل سیاسی از هم دور افتاده بودند و امکان فعالیت‌های مشترک علمی و پژوهشی بین آنها وجود نداشت. او تصریح کرد: خوشبختانه از روز استقلال گرجستان روابط تاریخی ایران و گرجستان به حالت اول برگشته و ارتباط این دو کشور در زمینه‌های پژوهشی و علمی روز به روز شتاب و توسعه یافته‌است. وی با اشاره به تفاهم‌نامه دانشگاه گرجستان و دانشگاه پیام نور ایران افزود: دانشگاه پیام نور در دانشگاه گرجستان شعبه خارجی‌اش را تأسیس کرده و دانشگاه گرجستان نیز یک شعبه در دانشگاه پیام نور ایران دارد که این امر به ارتقای سطح آموزش و پژوهش را منجر می‌شود.

توپوریا شهر سامشویلده را یکی از مهمترین سایت‌های باستان‌شناسی کشور گرجستان اعلام کرد و افزود: دانشگاه گرجستان با مجوز ویژه آژانس کاوش‌های باستانی این کشور کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه را آغاز کرده‌است. او با اشاره به کشف لایه ساسانی در شهر باستانی سامشویلده تصریح کرد: منابع مکتوب اهمیت این شهر را برای کشور ایران و گرجستان مشخص می‌کند. وی با بیان اینکه تنها دانشگاه گرجستان به صورت انحصاری کاوش‌های باستان‌شناسی را در شهر سامشویلده به عهده دارد تصریح کرد: این دانشگاه در شهر باستانی سامشویلده یک مرکز تحقیقاتی و کارگاه‌های آموزشی برای جوانان و نوجوانان ایجاد کرده‌است.

او در پایان ابراز امیدواری کرد: این شهر باستانی زمینه همکاری‌های مشترک بین ایران و گرجستان باشد.

شصت سال کار باستان‌شناسی در سامشویلده لازم است

الکساندر چولوخادزه رئیس بخش شرق‌شناسی، عضو هیئت علمی، استادزبان فارسی و مطالعات دانشگاه گرجستان نیز در این نشست با اشاره به اینکه روابط تاریخی و فرهنگی ایران و گرجستان هزار سال قدمت دارد تصریح کرد: شهر باستانی سامشویلده از مهمترین سایت‌های باستانی گرجستان محسوب می‌شود که در این مکان از نوسنگی تا قرن ۱۹انسان زندگی می‌کرده‌است. او با بیان اینکه منابع مکتوب از تاریخچه این شهر در گرجستان وجود ندارد تصریح کرد: در اندک اسناد باقی مانده به حضور ایرانیان در زمان ساسانی در این شهر باستانی اشاره شده‌است.

وی افزود: تا کنون طی شش سال در این شهر باستانی کاوش صورت گرفت و البته با توجه به عظمت و وسعت این شهر ۶۰سال نیز برای کاوش آن کم است زیرا اطراف این شهر نیز دست نخورده‌است. به گفته وی، شهر باستانی سامشویلده نه تنها جایگاه استراتژیک داشته بلکه یک مرکز اقتصادی مهم نیز بوده‌است. عضو هیئت علمی دانشگاه گرجستان تصریح کرد: از مشارکت ایرانیان در کاوش‌های باستانی ایران و گرجستان استقبال می‌کنیم زیرا این شهر بسیاری از مسائل تاریخی ایران و گرجستان را در زمان باستان در دوره ساسانی و اشکانی مشخص می‌کند. او در پایان اظهار داشت: وجود دوره اشکانی و ساسانی را از منابع ساسانی رصد کرده‌ایم و هیچ تردیدی نداریم که در لایه‌های عمیق‌تر به دوره هخامنشی و ماد نیز خواهیم رسیم.

شهر باستانی سامشویلده:

شهر باستانی سامشویلده که در فاصله ۷۵ کیلومتر جنوب شرقی شهر تفلیس و روی برآمدگی طبیعی فلات گرجستان شرقی بین دو رودخانه دارای دره‌های بسیار عمیق واقع‌شده و به خاطر آب‌وهوای ملایم، تنوع زیاد پوشش گیاهی و حیوانات از دوران نوسنگی موردعلاقه انسان قرار گرفته بود و غارهای فراوانی که در طول تاریخ از دوره پارینه‌سنگی مورد استقرار قرار گرفته‌اند، نشان‌دهنده تاریخ استقرار در این بخش از گرجستان است. شهر باستانی مذکور از دوره مفرغ به یکی از مهم‌ترین مراکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گرجستان و کل قفقاز جنوبی تبدیل شد و از دوره هخامنشی تا اواخر قرون‌وسطی به‌عنوان شهر بسیار محکم و ثروتمند واقع در مسیر شمالی جاده ابریشم محسوب می‌شد.

مطالعات شهر باستانی سامشویلده برای تاریخ گرجستان، منطقه قفقاز و ایران اهمیت ویژه دارد. نام این شهر در منابع تاریخی گرجی، ارمنی، یونانی و لاتینی رومی بارها در ارتباط با تاریخ ایران ذکر می‌شود. در منابع قدیمی گرجی آمده‌است که در سده پنجم و ششم میلادی در سامشویلده اقامتگاه «مرزبان»، یعنی فرماندار نظامی ساسانی و پادگان بسیار قوی ایرانی بود. دانشگاه گرجستان از سال ۲۰۱۱ میلادی کاوش‌های دائمی باستان‌شناسی سامشویلده را انجام می‌دهد که نتایج قابل‌توجهی نیز به دست آمده‌است.