ای مهربان‌تر از برگ؛ نوزدهم مهرماه زادروز استاد محمدرضا شفیعی کدکنی

نوزدهم مهر 

سالروز تولد عطارشناس برجسته معاصر

و شاعر «کوچه‌باغ‌های نشابور»

گزیده‌ای از پیشگفتار استاد محمدرضا شفیعی کدکنی

بر «تاریخ نیشابور» ابوعبدالله حاکم نیشابوری

«این نیشابور، در نگاه من فشرده‌ای است از ایران بزرگ. شهری در میان ابرهای اسطوره و نیز در روشنای تاریخ، با صبحدمی که شهره آفاق است. از یک سوی لگدکوب سم اسب‌های بیگانه، در ادوار مختلف، و از سوی دیگر همواره حاضر در بستر تاریخ، با ذهن و ضمیری گاه زندقه‌آمیز  و فلسفی، در اندیشه خیام، و گاه روشن از آفتاب اشراق و عرفان، در چهره عطّار. تاریخ این سرزمین را باید از گوشه و کنار کتاب‌های کهنه و سفال‌های عتیق موزه‌های بیگانه و سنگ قبرهای شکسته فراهم آورد؛ چرا که چیزی برای او باقی نگذاشته‌اند و هر چه داشته با فیروزه‌هایش، در غارت شبانه تاتار، گاهی نگین انگشتری زاهدان ریائی شده است و گاهی خورجین اسب روسپیان را آراسته است.

برای بازسازی این نیشابور، باید جان کَند .... با شعارهای روزنه‌مه‌نویسان و فرمایشات خطیبان حرفه‌ای، هیچ کاری نمی‌توان انجام داد. باید جان کَند و هر پاره‌ای ازین موجودیت را، با هر وسیله‌ای که امکان‌پذیر است، بدست آورد و بررسی کرد و شناخت، درست مانند قدحی بلورین از میراث نیاکان تو که بر سنگ شکسته است و هر پاره‌ای از آن، در گوشه‌ای افتاده و تو می‌خواهی اجزای پراکنده آن قدح شکسته را، با کیمیای عشق، به هم جوش دهی وآن را از نو بیافرینی، تا این قدح کامل شود، به تمام ذرات گمشده آن نیاز داری ...

کدکن در مرکز یکی از ربع‌های چهارگانه نیشابور بزرگ قرار دارد و اگر عطار را نیشابوری می‌خوانند به این دلیل است ... و بدین گونه این ناچیز نیز افتخار هم‌ولایتی بودن با آن یگانه دهر را خواهد یافت و نیشابوری خواهد بود. همین پیوند به آب و خاک نیشابور بزرگ و تاریخی بود که مرا چه در قلمرو شعر و چه در مطالعات عرفانی- و بناچار تاریخی- به این سرزمین، وابسته کرد ... گفتار یکی از بزرگان است که «عمَّر الله البلدان بحب الاوطان: منشاء آبادی سرزمین‌ها، حب وطن است» و من هم به این پاره از خاک ایران بزرگ، که نیشابور نام دارد، چنین دلبستگی‌ای دارم.»

بازاندیشی در راستای احیای پیوندهای حوزه جغرافیایی - فرهنگی کویان کهن (قمست اول: شهرستان جوین و جاذبه‌های گردشگری آن)

جوین یا گویان یا کویان؛ دشتی است گسترده و حاصلخیز در خراسان، با سرمایه‌های انسانی و اجتماعی بسیار غنی، و پشتوانه تاریخی و فرهنگی کهن و پُربار. چونان‌که هرگاه کتاب‌های کهن مرتبط با پهنه تاریخی و فرهنگی رَبع نیشابور (خراسان غربی) را مرور می‌کنیم در میان ولایت‌های این رَبع، یعنی بیهق و کویان و اسفراین و خبوشان و ارغیان و پُشت و رُخ و زوزن و خواف و ازقند و جام و باخرز و جاجرم و چند ولایت دیگر؛ «ولایت کویان» از آن دست ولایت‌هایی است که از چهره فرهنگی بسیار درخشنده و الهام‌بخش، برخوردار است. شهرستان‌های جغتای و جوین و حدی از خاور و باختر آن‌ها در جغرافیای امروز، حوزه تاریخی و فرهنگی ولایت بزرگ کویان کهن را تشکیل می‌دهند و «آزادوار»، «فریومد» و «آق‌قلعه»، نقاطی هستند که مراکز عمده حاکمیتی و اداری این سرزمین، از روزگاران کهن تا امروز بوده و دو شهر «جغتای» و «نقاب»، مراکز دو شهرستان‌ عمده این‌کهن‌‎دشت در امروز، یعنی شهرستان‌های «جغتای» و «جوین» می‌باشند.

سرزمین کویان بزرگ و کهن، از دیرین‌روزگاران، همواره حلقه ارتباطی میان نیشاپور (ابرشهر) و بسطام بوده و قرارگیری این نقاط، در مسیر جاده تاریخی ابریشم، ژرفا و بار فرهنگی تعاملات آنان را، عمق و محتوای ویژه‌ای بخشیده است. این پیشینه تاریخی کهن و این همبستگی‌های  فرهنگی ژرف که ریشه در تاریخ پُردرازنای مشترک مردمان نیشابور (شهرستان‌های نیشابور و فیروزه)، کویان (شهرستان‌های جغتای و جوین و خوشاب) و بسطام (شهرستان شاهرود) دارد، میراثی گران‌بها و سرمایه‌ای ارجمند در راستای صورت دادن به همکاری‌های گسترده، برای طرح‌ریزی برنامه‌های توسعه فرهنگی و اقتصادی در آینده نزدیک و دور می‌باشد و پی‌گیری و پای‌گیری بزرگراه میامی-جغتای-جوین-خوشاب-فیروزه-نیشابور، اقدامی زیرساختی در راستای رونق ارتباطی، اقتصادی و فرهنگی این منطقه بسیار مستعد است. افزون بر اینکه، بزرگراه یادشده، احیای بخشی بسیار نامدار و توانمند از راه ابریشم می‌باشد. به هر روی، در اینجا فرصت را مغتنم شمرده و به معرفی «شهرستان جوین»، یکی از شهرستان‌های حوزه فرهنگی کویان بزرگ و کهن، می‌پردازیم.  

هنر و صنعت فرش دستباف نیشابور در «سفرنامه‌ی فرش ایران»

هنر و صنعت فرش دستباف نیشابور، با پیشینه‌ای کهن و آوازه‌ای بین‌المللی، یکی از شناسه‌های هنری و فرهنگی نیشابور به شمار می‌آید. همچنین این صنعت بومی و ریشه‌دار در نیشابور، با تولید بزرگترین فرش‌های دست‌باف جهان در سال‌های اخیر، توانسته‌ است افتخار جهانی برای صنعت فرش ایران (در گینس) کسب نموده و نام و برند ایرانی این هنر-صنعت نامدار ایران را بیش از پیش در عرصه‌های جهانی، تثبیت نماید. باری هنر فرشبافی نیشابور یکی از ستون‌های صنعت فرش ایران و ایرانی است و به نوبه خود، بخشی از تاریخ و کارنامه فرش ایران را به خود اختصاص می‌دهد؛ چنانکه نام نیشابور را بر قسمتی از «سفرنامه فرش ایران» در می‌یابیم.  

نماهنگ ابرشهر تاریخ ایران

نماهنگ «ابرشهر تاریخ ایران»

کارگردان: «احمد انصاری» 

تهیه‌کننده: «مرتضی امین‌الرعایایی» 

گشت و گذاری آهنگین، در نماهایی از نیشاپور امروز:

از مانداک‌های کهندژ ابرشهر کهن گرفته 

تا آرامجای اسطوره‌های نیشابوری تاریخ فرهنگی ایران؛

از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی  مادرشهر خراسان 

تا زندگی، سنت، کار و صنعت جاری و پویا در نیشابور امروز؛ 

فرهنگ‌شهر خراسان

نیشابور؛ قطب گیاهان دارویی خراسان

 

یا به بویی، زنده گردان جان من

یا بسـاز از دارویـی، درمان من

- عطار نیشابوری -

ماجرای آن درویش نشابور را که روزی، به دکان عطاری ابوحامد محمد عطار می‌رود را حتما شنیده‌اید. او با گفتار و کردار نغز-باورمندانه خود، سر منشاء چنان تحولی در روح و اندیشه عطار می‌شود که از عطاری در دکان، بسوی سیر و سلوک در جان جهان، رهسپار گردیده و رهاورد این رهسپاری باورمندانه، شکل‌گیری راس مثلث ادبیات عرفانی ایران (عطار، سنایی، مولوی) است. عطاری، حرفه شیخ فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، حرفه و شغلی بسیار کهن است. عطاری، با طبیعت (که مظهر آفرینشگری پرودگار است)، گیاهان دارویی و طب سنتی، پیوندی تنگاتنگ دارد. عطاری، شغلی است که از دیرزمان، در ایران، رونقی فراوان داشته است و حتی تا امروز، کاربرد و رونق دیرین خود را تا اندازه‌ای حفظ کرده؛ و نیشابور به عنوان یکی از سکونتگاه‌های قدیم ایران و کهن‌شهر خراسان بزرگ غربی (خراسان کنونی ایران)، همواره یکی از کانون‌های سنت دیرینه ایرانی در ارتباط ژرف با طبیعت و بهره‌برداری نیک از موهبت‌های آن، در راستای خدمت به نیک و خوب زیستن بوده است. این معنا و آوازه، در اندیشه و باور ایرانیان راه یافته، چونانکه شیخ فرید‌الدین عطار نیشابوری را نماد عطارها و دست‌اندرکاران صنعت گیاهان دارویی کشورمان می‌شناسیم و چنین در باور است که عطار نیشابوری؛ هم طبیب جان است و هم طبیب جسم و هم داروی گیاهی و معدنی را به مردم می‌دهد. 

اما در شهر نیشابور، محله‌ای است قدیمی که آن را «میدان باغات» می‌نامند؛ علت نامگذاری این محل و گذر، که در کناره و تقاطع خیابان امام خمینی قرار گرفته؛ به خاطر عرضه انواع محصولات باغی نیشابور در آنجاست. اینجا، جایی است که بیش از هر جای دیگر در یک فضای شهری، نمایی رنگارنگ و گسترده از فرآورده‌های طبیعت، توان یافت. از انواع میوه‌ها و محصولات باغی و جالیزی گرفته تا خود-روهای فصل مانند کمای و کنگر و ریواس، تا سبزیجات تازه و مرغوب نیشابور و تا خشکبار و گیاهان دارویی و هر آنچه از این دست. اما راسته‌ی گیاهان دارویی نیشابور در میدان باغات، بسیار چشم‌گیر الهام‌بخش است. گذری رنگارنگ از گیاهان دارویی متنوع که افزون بر گوناگونی بصری، طیفی گسترده و متنوع از رایحه‌های طبیعی آشنا و ناشناس را به مشام آدمی، ارزانی می‌دارد. اینجا، دنیای رنگ‌ها، رایحه‌ها و طعم‌هاست ... رنگ‌ها، طعم‌ها و رایحه‌های برآمده از طبیعت، درست مثل طبیعت. شهر شاعر «هفت شهر عشق»، شهر عطار، همچون فرزندش شیخ عطار، همواره و هنوز هم با طبیعت و مهرها و رازهای آن، پیوند ناگسستنی خود را پاس داشته است.

دشت نیشابور و شهرستان نیشابور؛ با اقلیمی متنوع؛ از آب و هوای کویری و بیابانی در نواحی جنوبی و غربی تا کوهپایه‌ای و کوهستانی در نواحی شرقی و شمالی، رویشگاه گونه‌های گونه‌گون و فراوانی از گیاهان دارویی است. چنانکه به اذعان کارشناسان، این پهنه یکی از بکرترین و مستعدترین مناطق پرورش و تولید انواع گیاهان دارویی است و در حال حاضر 146 هکتار از اراضی نیشابور زیر کشت انواع گیاهان داروئی (آبی و دیم) قرار دارد. همچنین نهادهای آموزشی و پژوهشی همچون دانشکده کشاورزی و مرکز رشد فناوری نیشابور، زیرساخت‌های دانش‌بنیان کشت و صنعت گیاهان دارویی نیشابور به شمار می‌آیند.