بازاندیشی در راستای احیای پیوندهای حوزه جغرافیایی - فرهنگی کویان کهن (قمست اول: شهرستان جوین و جاذبه‌های گردشگری آن)

جوین یا گویان یا کویان؛ دشتی است گسترده و حاصلخیز در خراسان، با سرمایه‌های انسانی و اجتماعی بسیار غنی، و پشتوانه تاریخی و فرهنگی کهن و پُربار. چونان‌که هرگاه کتاب‌های کهن مرتبط با پهنه تاریخی و فرهنگی رَبع نیشابور (خراسان غربی) را مرور می‌کنیم در میان ولایت‌های این رَبع، یعنی بیهق و کویان و اسفراین و خبوشان و ارغیان و پُشت و رُخ و زوزن و خواف و ازقند و جام و باخرز و جاجرم و چند ولایت دیگر؛ «ولایت کویان» از آن دست ولایت‌هایی است که از چهره فرهنگی بسیار درخشنده و الهام‌بخش، برخوردار است. شهرستان‌های جغتای و جوین و حدی از خاور و باختر آن‌ها در جغرافیای امروز، حوزه تاریخی و فرهنگی ولایت بزرگ کویان کهن را تشکیل می‌دهند و «آزادوار»، «فریومد» و «آق‌قلعه»، نقاطی هستند که مراکز عمده حاکمیتی و اداری این سرزمین، از روزگاران کهن تا امروز بوده و دو شهر «جغتای» و «نقاب»، مراکز دو شهرستان‌ عمده این‌کهن‌‎دشت در امروز، یعنی شهرستان‌های «جغتای» و «جوین» می‌باشند.

سرزمین کویان بزرگ و کهن، از دیرین‌روزگاران، همواره حلقه ارتباطی میان نیشاپور (ابرشهر) و بسطام بوده و قرارگیری این نقاط، در مسیر جاده تاریخی ابریشم، ژرفا و بار فرهنگی تعاملات آنان را، عمق و محتوای ویژه‌ای بخشیده است. این پیشینه تاریخی کهن و این همبستگی‌های  فرهنگی ژرف که ریشه در تاریخ پُردرازنای مشترک مردمان نیشابور (شهرستان‌های نیشابور و فیروزه)، کویان (شهرستان‌های جغتای و جوین و خوشاب) و بسطام (شهرستان شاهرود) دارد، میراثی گران‌بها و سرمایه‌ای ارجمند در راستای صورت دادن به همکاری‌های گسترده، برای طرح‌ریزی برنامه‌های توسعه فرهنگی و اقتصادی در آینده نزدیک و دور می‌باشد و پی‌گیری و پای‌گیری بزرگراه میامی-جغتای-جوین-خوشاب-فیروزه-نیشابور، اقدامی زیرساختی در راستای رونق ارتباطی، اقتصادی و فرهنگی این منطقه بسیار مستعد است. افزون بر اینکه، بزرگراه یادشده، احیای بخشی بسیار نامدار و توانمند از راه ابریشم می‌باشد. به هر روی، در اینجا فرصت را مغتنم شمرده و به معرفی «شهرستان جوین»، یکی از شهرستان‌های حوزه فرهنگی کویان بزرگ و کهن، می‌پردازیم.  

   

به گزارش ایرنا؛ شهرستان جوین، در مسیر ارتباطی استان‌های گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی قرار دارد که از شمال به شهرستان اسفراین در خراسان شمالی، از جنوب به شهرستان سبزوار، از شرق به شهرستان خوشاب و ازغرب به شهرستان جغتای محدود می‌شود. این منطقه به علت واقع شدن بین ارتفاعات کوه‌های آلاداغ در شمال و کوه‌های جوین در جنوب و عبور راه‌آهن سراسری تهران - مشهد از مرکز آن، موقعیت ویژه‌ای در جغرافیای اقلیمی و اقتصادی خراسان دارد. شهر تاریخی آق‌قلعه، بنای مقبره امامزاده قاسم (ع)، بقعه تاریخی امامزاده هفت‌معصوم کروژده، آرامگاه سعدالدین حمویه جوینی و آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری از جمله آثار فاخر تاریخی شهرستان جوین است. همچنین از جاذبه‌های طبیعی شهرستان جوین می‌توان به آبشار بید، سد یام و مجموعه گردشگری روستای بیدخور اشاره کرد.

 

-- شهر تاریخی آق‌قلعه

شهر تاریخی آق‌قلعه از آثار تاریخی شاخص این شهرستان؛ که بنا به شواهد باستان‌شناسی معماری بناهای آن به سبک ایلخانی و تا حدودی شبیه به سلطانیه زنجان است. آق‌قلعه شامل یک ایوان ورودی بزرگ و رفیع منتهی به گنبد بزرگ و عظیم و دو شبستان عظیم شرقی و غربی در اضلاع غرب و شرق گنبدخانه است که حدود 70 درصد آن تخریب شده است. همچنین مسجد آق‌قلعه در واقع شبستانی از یک مسجد به نسبت بزرگ در عصر ایلخانی بوده است که درغرب شهر نقاب واقع شده است.

-- آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری:

بنای آرامگاه واقع در روستای زیرآباد در هسته مرکزی یک مجموعه معماری است که منتسب به خواجه نجم‌الدین کبری، عارف نامی و بنیانگذار مسلک کبرویه است. این بقعه دارای طرحی شانزده ضلعی است که گنبدی بر فراز آن قرار دارد و پیرامون بنا را چهارطاقی قرار گرفته است. قدمت این بنا به دوره سلجوقی و سده ششم هجری می رسد و در هفت کیلومتری شهر نقاب قرار دارد.

-- امامزاده هفت معصوم کروژده:

بقعه این امامزادگان در شمال روستای کروژده از توابع شهرستان جوین واقع شده است. پلان بنا، از بیرون؛ هشت‌ضلعی است و ساقه گنبد با عقب نشینی نسبت به دیوار اصلی، شانزده ضلعی‏ و قدمت بنا، با توجه به اسلوب معماری و حجم بنا، مربوط به دوره تیموری است. در کتاب مرآة‌البلدان درباره این بنا آمده که هفت تن از امامزادگان در این قلعه مدفون‏اند و سلاطین صفویه گنبد و ایوانی در آنجا ساخته‌اند.

-- بقعه امامزاده قاسم:

بقعه منسوب به مدفن امامزاده قاسم در فاصله پنج کیلومتری شهر نقاب قرار دارد و ساختار معماری آن، ویژگی ابنیه دوره تیموری را القاء می‌نماید. نمای بیرونی آرامگاه هشت ضلعی است که در ضلع جنوبی آن ایوان با پوشش گنبدی و سکوهای طرفین واقع شده است.

-- آرامگاه سعدالدین حمویه:

سعدالدین حمویه از جمله عرفای بزرگ خراسان در سده هفتم هجری است که در مدرسه سلطانیه نیشابور تعلیم می‌کرد و به مناطق مختلفی از جمله حجاز و شام و مسجدالاقصی سفر کرد. از وی آثار بسیاری برجای مانده است. آرامگاه این عالم بزرگ در روستای بحرآباد شهرستان جوین قرار دارد.

-- مجموعه گردشگری بیدخور:

این منطقه روستایی در فاصله 45 کیلومتری شهر نقاب و در دهستان پیراکوه شهرستان جوین واقع شده است. روستای بیدخور به دلیل استقرار در دامنه کوه‌های جنوبی دارای آب و هوای کوهستانی با زمستانهای سرد و تابستان‌های معتدل، و منطقه‌ای خوش آب و هوا است. همچنین به دلیل وجود بقعه امامزاده سید احمد(ع) از نقاط گردشگری زیارتی نیز محسوب می‌شود که افزون بر این در محدوده روستا چند اثر تاریخی از جمله برج قلعه، حمام قدیم، آسیاب، غار و پناهگاه وجود دارد.

-- سد یام:

این سازه آبی در فاصله 20 کیلومتری جنوب غربی شهر نقاب واقع شده و از نوع خاکی با هسته رسی است. سد یام به عنوان یکی از نقاط گردشگری منطقه جوین به دلیل آب و هوای مطبوع و محیط دریاچه همه روزه تعداد زیادی از دوستداران طبیعت رابه سوی خود فرا می‌خواند.

شهرستان جوین دارای 69 اثر تاریخی شناسایی شده است که تاکنون 12 مورد آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این شهرستان به مرکزیت شهر نقاب در سال 1386 به شهرستان ارتقا پیدا کرد و مرکز آن در فاصله 300 کیلومتری مشهد مقدس قرار دارد. جوین دارای 2 بخش مرکزی و عطاملک است و حدود 55 هزار نفر در آن زندگی می‌کنند.