همایش عطاملک جوینی، فرصتی برای هم‌گرایی در راستای توسعه منطقه شمال غربی خراسان رضوی

علاءالدین ابومظفر عطاملک جوینی (623-681 هـ.ق)، ملقب به «صاحب دیوان»، تاریخنگار و ادیب قرن هفتم هجری قمری است. وى از خاندان بزرگ صاحب دیوانان جوینى است که در قرن پنجم و ششم و هفتم، همواره متصدى مشاغل بزرگ دولتى بودند. عطاملک، از جوانى، وارد کارهاى دیوانى شد و به خدمت امیر ارغوان آقا، حکمران خراسان، پیوست، و دو بار به همراه وى به مغولستان سفر کرد و در اىن سفرها به احوال ایلخانان، آشنایى پیدا کرد. در 654ق که هولاکوخان مغول به خراسان آمد، عطاملک به او پیوست و در جنگ‏هاى وى با اسماعیلیان الموت و با خلیفه‏ى عباس در بغداد همراه او بود. او، پس از از چندى، از جانب هولاکو، به حکومت عراق عرب منصوب شد و حدود بیست سال در این مقام بود. پس از مرگ هولاکو به سعایت مجدالملک یزدى مدتى گرفتار شد. چون آزاد شد در اران یا مغان درگذشت و پیکر او را به تبریز آوردند و در آنجا به خاک سپردند.

گویان فرهنگی؛ نگاهی به پیوندهای فرهنگی نیشابور، جوین و جغتای از دریچه معجم‌البلدان

 

خراسان، به خاطر نقش برجسته و بی‌همتایی که در تحولات و سامان تاریخ و فرهنگ ایران و جهان اسلام داشته است، یکی از نامدارترین و بالنده‌ترین سرزمین‌های حوزه تمدنی ایران، غرب قاره کهن و جهان اسلام به شمار می‌آید. در سنت جغرافیای تاریخی است که از قدیم، این سرزمین بزرگ را چهار بخش یا «ربع» نموده‌اند که این بخش‌ها به نام چهار کرسی خراسان بزرگ که عبارتند از بلخ، مرو، نیشابور و هرات، نامیده می‌شوند. سرزمین کهن «گویان» یا «کویان» که در سده‌های هجری‌، «جوین» نام گرفته، یکی از ولایت‌های عمده و بنیادین ربع غربی خراسان بزرگ است که پیشینه‌ تاریخی دیربنه و چهره فرهنگی بشکوه و برومند دارد. این پشتوانه تاریخی و فرهنگی و دیگر توانمندی‌های اقلیمی، سرزمین گویان را به یکی از پایدارترین ولایت‌های غرب خراسان (ربع نیشابور) تبدیل نموده است چنانکه از ولایات پُرشمار خراسان غربی که «نیشابور»، «نسا»، «توس»، «جام»، «باخرز»، «زوزن»، «خواف»، «بشت»، «بیهق»، «جاجرم»، «جوین»، «اسفراین»، «ارغیان»، «استوا» و ... در زمره آنهاست؛ «گویان»، یکی از چند ولایتی است که هنوز هم با همان نام کهن، در جغرافیای روزگار ما نیز حضور دارد.

طرح بزرگراه نیشابور-جوین-میامی : گامی برای ارتقای شمال غرب خراسان

مقدمه : مطلبی که در زیر می‌خوانید، نظرات یکی از شهروندان نیشابوری است که در سایت نشریه خبری نسیم جوین منتشر شده است. در این مطلب، پیشنهاد مهمی درباره ارتقاء جاده نیشابور، فیروزه، سلطان‌آباد، نقاب، جغتای، میامی مطرح شده، که برای مسولین و برنامه‌ریزان مسائل توسعه شهرستان‌های نیشابور، فیروزه، خوشاب، جوین، جغتای و میامی، می‌تواند قابل توجه باشد:

هم استانی های عزیز جوینی، برای من نیشابوری، اینکه جوین در مسیر توسعه پایدار از همه ابعاد آن که توسعه رسانه ای هم یک جزء آن است قرار بگیرد به جز منفعت و خوشحالی و افتخار چه دستاورد دیگری می تواند داشته باشد. اگر جوین توسعه یابد و توانمند تر از همیشه باشد، شهرستان فیروزه و بخش سرولایت شهرستان ما که در همسایگی شما هستند هم از آن بهرمند خواهند شد. اتفاقا همین توانمندتر شدن بیشتر جوین باعث می شود که ما تواناتر باشیم و به کمک هم بتوانیم بهتر و بیشتر از بعضی یکه تازی ها، انحصارطلبی‌ها و بداخلاقی ها که در جاهای دیگر رقم زده می شود جوگیری کنیم. 

امام‌الحرمین، حلقه پیوند نیشابور و جوین

  

نیشابور و جوین، دو دیار کهن از دیارگان حوزه جغرافیای تاریخی خراسان‌اند. جوین، زادگاه و خاستگاه دانشمندان، فقیهان و محدثان بزرگ و نامدار جهان اسلام و نیشابور، کرسی ربع غربی خراسان کهن و یکی از پایگاه‌های عمده علمی و فرهنگی جهان اسلام و ایران سده‌های نخستین و میانه هجری است. این هر دو دیار، دارای پیشینه فرهنگی پُربار و گرانمایه‌اند و هر یک، نقشی ماندگار و پایدار از هویت تاریخی و فرهنگی خراسان بزرگ و کهن را پدید آورده‌اند. پیوستگی‌ها، همبستگی‌ها و دلبستگی‌های جغرافیایی و تاریخی، ارجمندترین پیشداشته و میراث فرهنگی دو دیار کهن جوین و نیشابور است که می‌تواند سرمایه‌ای ارجمند برای توسعه فرهنگی و همکاری‌های اقتصادی در آینده باشد. این نوشتار، همراه با بازشناسی چهره تاریخی و فرهنگی جوین کهن، نگاهی به پیوندهای تاریخی و فرهنگی نیشابور و جوین داشته و همچنین «امام‌الحرمین» را به عنوان یک چهره علمی-فرهنگی مشترک و نماد همگرایی و همیاری این دو دیار کهن، معرفی نموده و سرانجام، به زمینه‌های پیشنهادی همکاری نیشابور و سرزمین جوین (شهرستان‎های جوبن، جغتای و میامی؛ در جغرافیای امروز) پرداخته است. 

آرمان‌دیارگان خراسانی؛ چهره درخشان جوین در تاریخ نیشابور

ابوعبدالله حاکم نیشابوری:

«ولایت جوین؛ منشاء اولیاء و علما، قری و قنوات در عمارات به حد غایات به یکدیگر قریب،

چنانچ همه را به مثابه یک ربع مسکون یک مملکت، توان گفت.» 

«تاریخ نیسابوریّین» که امروزه با نام «تاریخ نیشابور» شناخته می‌شود نام کتابی است که در قرن چهارم هجری، به قلم ابوعبدالله حاکم نیشابوری نگاشته شده است. به گفته دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، «این کتاب، یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که اهل فن را در شکل‌گیری ساختار تمدن ایران عصر اسلامی، به ویژه قرن سوم و چهارم هجری که دوران زرین فرهنگ ایران عصر اسلامی است یاری می‌دهد.» از نگاهی دیگر؛ کتاب تاریخ الحاکم،  کتاب تاریخ و شناسنامه عالمان و دانشمندان ربع غربی خراسان بزرگ است که در جغرافیای امروز، بر استان‌های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی مطابقت می‌نماید.  

  

در این نوشتار، به بازبینی چهره تاریخی و فرهنگی جوین، به عنوان یکی از ولایت‌های کهن و نامدار ربع غربی خراسان بزرگ، با نگاه به کتاب تاریخ الحاکم می‌پردازیم و در فرجام گفتار، همبستگی‌های دیرین و ژرف جوین و نیشابور را به عنوان سرمایه‌ای ارجمند در راستای برنامه‌های توسعه آینده، در پیش نگاه و اندیشه خواهیم داشت.