غسان کنفانی؛ نویسنده شهیر فلسطینی، و پیوندهای فرهنگی نیشابور با جهان عرب

  

 غسان کنفانی، به عربی: غَسّان کَنَفانی، نویسنده و روزنامه‌نگار سرشناس عرب، و از اعضای رهبری جبهه مردمی برای آزادی فلسطین، در نهم آوریل سال ۱۹۳۶ میلادی در منطقه عکا در کشور فلسطین متولد شد. و در هشتم ژوئیهٔ ۱۹۷۲ بر اثر یک حادثه تروریستی در بیروت لبنان درگذشت. «غسان کنفانی» از نویسندگان توانای حوزه اجتماعی فلسطین و ادبیات داستانی عربی است که آثار تأثیرگذارش به دور از شعارزدگی، مفاهیم عمیقی را درباره زندگی بیان می‌کنند. نام غسان کنفانی با داستان عرب و مقاومت، گره خورده است. او از پیشگامان ادبیات داستانی معاصر عرب، و از طرفی، نویسنده‌ای است دغدغه‌مند که آرمان، زندگی و رنج‌های فلسطین را در نوشته‌های خود به تصویر می‌کشد. این نویسنده فقید فلسطینی، با قصه‌هایش، با زندگی خود، و با تلاش خود، نشان داد که می‌توان هنرمند بود اما هنرمندی متعهد.

کنارگذر جنوبی نیشابور، کلید تحول در حمل و نقل خراسان مرکزی

وقعیت ژئوپلتیک و ژئواسترتژیک نیشابور در جغرافیای خراسان، از قدیم یکی از موهبت‌های این منطقه بوده و به عنوان نقطه اتصال سنتی راه‌های مرکز خراسان عمل می‌نموده است. به همین خاطر موقعیت راهبردی ارتباطی در قلب خراسان، نیشابور را، دروازه دسترسی به خاوران و «دهلیز مشرق» می‌نامیده‌اند. دکتر سید محمد بهشتی از پژوهشگران برجسته میراث فرهنگی ایران، در بررسی جغرافیایی تاریخی راه‌های ارتباطی فلات ایران، به دو نقطه در فلات ایران اشاره می‌کند که «نقطه اتصال جهانی» ایران بوده‌اند که آن دو نقطه، قزوین در غرب و نیشابور در شرق می‌باشند. او خط مواصلاتی این دو نقطه را «کریدور جهانی» فلات ایران می‌نامد و در توصیف آن می‌گوید: «این کریدوری است که عملاَ باعث می‌شود تمامی تماس‌های جهانی که در تاریخ و فرهنگ ما وجود دارد از طریق آن به وقوع بپیوندد. و برای تماس با جهان باید از طریق این کریدور وارد شویم.»

 نیشابور، گرانیگاه هویت تاریخی و فرهنگی خراسان بزرگ، دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی، دومین شهر پرجمعیت استان‌های سه‌گانه خراسان، سومین نقطه جمعیتی شرق کشور، و از نظر ارتباطات جغرافیایی، پیوند دهنده پنج شهر عمده استان یعنی قوچان، مشهد، تربت حیدریه، کاشمر و سبزوار است و همچنین ارتباط‌ دهنده مرکز و غرب کشور با دومین کلانشهر ایران یعنی مشهد مقدس می‌باشد. این موقعیتی ویژه است که مانند آن را در هیچ جای دیگر جغرافیای خراسان، با چنین کیفیتی نمی‌توان یافت و حتی موقعیت جغرافیای ارتباطی خود کلانشهر مشهد نیز که مرکزیت اداری و سیاسی خراسان است دارای این کیفیت ویژه نیست. 

عَلَم نیشابور: میراث فرهنگی منحصر به فرد

- علم نیشابور؛ نماد مذهبی منحصر به فرد

در برگزاری آیین‌های گوناگون عزاداری در ایام محرم، از برخی ابزار و ادوات مانند «علم» استفاده می‌گردد. «علم نیشابور» یکی از ابزاری است که در نیشابور، ساخته، و به سراسر کشور فرستاده می‌شود. این علم، با اسکلت‌بندی چوب و روکش گچ ساخته، و اشعاری در رثای امام حسین (ع) روی بدنه‌ی آن حک می‌گردد. همچنین رنگ‌های لاکی روی آن کشیده می‌شود و به‌عنوان یک علم شاخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. علم نیشابوری، حدود 5/1 تا 4 متر ارتفاع دارد، شکل ظاهری آن الهام‌گرفته از درخت سرو است، محوطه‌های این نوع علم، از یک چوب صاف و نیسا و قطور تشکیل شد که «علمبه» نام دارد. شکل اصلی علم با استفاده از باریکه‌های نازک چوبی و به صورت منظم پوشیده شده که با چسب و سیریش و میخ آن را محکم کرده‌اند. «استاد علمدار»، پس از ساخت این مراحل، تمام سطوح بیرونی علم را با استفاده از پارچه‌ی کرباس پوشانده و با سیریش می‌چسباند. پس از آماده‌سازی علم به عنوان بوم، روی آن را توسط کتیبه‌هایی دوار با رنگ‌های سنتی و لاجوردی سبز و قرمز و زرد خطوط ثلث و نستعلیق تزئین می‌نماید.

ابوعلی دقاق نیشابوری؛ سررشته پیوند نیشابور و عشق‌آباد پایتخت کشور ترکمنستان

ابوعلی، حسن بن علی/ محمد نیشابوری، (درگذشته به ۴۰۵ یا ۴۱۲ ق)، عالم، عارف، مفسر، واعظ و شاعر. در نیشابور به دنیا آمد و همان جا نشو و نما یافت. از اکابر عرفا و جامع اصول شریعت و فنون طریقت به شمار میرفت. در بیان احادیث و اخبار دستى توانا داشت و در تفسیر و تاویل آیات بصیر و بینا بود. از کثرت شوق و ذوق و درد و گریه که داشته او را «شیخ نوحه‏‌گر» می‌گفتند. کلمات معروفى نیز از وى به یادگار مانده است. گفته‌اند خواجه عبداللَّه انصارى، «مناجات» مشهور خود را از کلمات این عارف ربانى اقتباس نموده است. ابوالقاسم عبدالکریم قشیرى، داماد و شاگرد وى بود. از آثار وى: «تاویل بعضى از آیات قرآنیه»؛ «خلافت»؛ «زهد»؛ «مواعظ»، که بر سیصد و شصت مجلس مشتمل مى‏باشد؛ «کتاب الضحایا». بر اساس برخی منابع، ابوعلی دقاق، در نیشابور وفات یافت و او را در مدسه‏ خود در سمت قبله کهن‌دژ، دفن کردند. اما برخی نیز نشان آرامگاه ابوعلی دقاق را در محلی در ۲۰ کیلومتری حومه عشق‌آباد (پایتخت کشور ترکمنستان) در نزدیکی قلعه نسای کهن، در دامنه کوه «کوپه‌داغ» می‌دانند. در این محل، زیارتگاهی است که بین ترکمن‌ها به «شیخ الو بابا» و یا «شیخ الو» شهرت دارد و بر این باورند که آرامگاه «شیخ ابوعلی دقاق» -عارف بزرگ قرن چهارم هجری- است. البته از برخی اقول نیز چنین بر می‌آید که صاحب این آرامگاه، «شیخ علی دقاق نسائی» است و دقاق نسائی از اسباط (دخترزادگان) شیخ ابوعلی دقاق نیشابوری است. به هر روی، چه این آرامگاه مربوط به ابوعلی دقاق نیشابوری باشد و چه مربوط به علی دقاق نسایی –یکی از نوادگان دقاق نیشابوری-، شخصیت معنوی این عارف بزرگ و جایگاه ویژه وی و خاندانش در حوزه عرفانی خراسان، می‌تواند به عنوان یکی از پیوندهای تاریخی و فرهنگی مشترک، در راستای گسترش زمینه‌های همکاری‌های دو شهر نیشابور و عشق‌آباد، مطرح باشد. 

کمال مُلک هنر ایران، حلقه پیوند نیشابور و کاشان

نیشابور» و «کاشان»، نام‌هایی با درونمایه‌هایی کهن، گرانسنگ و ارجمند در تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران و اسلام‌اند. امّا امروز؛ نیشابور، شهری در مرکز استان خراسان رضوی و کاشان، شهری در شمال استان اصفهان است. این هر دو شهر، با داشتن توانمندی‌های شایان، در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی، صنعتی و ارتباطی، در زمره مهم‌ترین شهرهای منطقه جغرافیایی خود می‌باشند. افزون بر توانمندی‌های یاد شده، آنچه اعتبار و ارزش ویژه‌ای به این دو شهر می‌دهد؛ سابقه، جایگاه و ارزشمندی‌های فرهنگی و تاریخی آنهاست. به گونه‌ای که این دو سرزمین، همواره از کانون‌های تحول و توسعه فرهنگی و اجتماعی در حوزه تمدن ایران و اسلام بوده‌اند و اندیشمندان، دانشوران و عالمان بزرگ و فراوانی را در دامان خود پرورانده‌اند. این نوشته، همراه با گذری کوتاه بر پیشینه و پیشداشته‌های تاریخی و فرهنگی دو فرهنگ ‌شهر استان اصفهان و خراسان، پیشنهادهایی را برای همگرایی بیشتر و گسترش همکاری‌های بین این دو شهر، ارائه می‌نماید. این نوشته که با آرمان خواهرخواندگی کاشان و نیشابور، سامان یافته‌ است با پیشنهاد ثبت روز ملی هنر نگارگری و نقاشی ایران و بزرگداشت پدر نقاشی معاصر ایران، به سرانجام، رسیده است.