- علم نیشابور؛ نماد مذهبی منحصر به فرد
در برگزاری آیین‌های گوناگون عزاداری در ایام محرم، از برخی ابزار و ادوات مانند «علم» استفاده می‌گردد. «علم نیشابور» یکی از ابزاری است که در نیشابور، ساخته، و به سراسر کشور فرستاده می‌شود. این علم، با اسکلت‌بندی چوب و روکش گچ ساخته، و اشعاری در رثای امام حسین (ع) روی بدنه‌ی آن حک می‌گردد. همچنین رنگ‌های لاکی روی آن کشیده می‌شود و به‌عنوان یک علم شاخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. علم نیشابوری، حدود 5/1 تا 4 متر ارتفاع دارد، شکل ظاهری آن الهام‌گرفته از درخت سرو است، محوطه‌های این نوع علم، از یک چوب صاف و نیسا و قطور تشکیل شد که «علمبه» نام دارد. شکل اصلی علم با استفاده از باریکه‌های نازک چوبی و به صورت منظم پوشیده شده که با چسب و سیریش و میخ آن را محکم کرده‌اند. «استاد علمدار»، پس از ساخت این مراحل، تمام سطوح بیرونی علم را با استفاده از پارچه‌ی کرباس پوشانده و با سیریش می‌چسباند. پس از آماده‌سازی علم به عنوان بوم، روی آن را توسط کتیبه‌هایی دوار با رنگ‌های سنتی و لاجوردی سبز و قرمز و زرد خطوط ثلث و نستعلیق تزئین می‌نماید.
- ثبت علم نیشابور در فهرست آثار میراث ملی ناملموس
برابر اعلام رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی (محسن لشگری) در اسفند ماه 1387، نسبت به ثبت علم نیشابور در فهرست آثار ملی میراث ناملموس اقدام شده است و ثبت «علم نیشابور» به عنوان نماد مذهبی منحصر به فرد در شورای ثبت استان خراسان رضوی به تصویب رسیده و در نظر است پس از اینکه ثبت علم مورد بررسی شناسایی کامل قرار گرفت نمونه‌هایی از آن سفارش و در موزه‌های مختلف ایران به نمایش گزارده شود. از آخرین وضعیت ثبت، بررسی و شناسایی و مستندات مربوط به علم نیشابور، اطلاعی در دسترس نیست، چنانکه دوستان عزیز از این موضوع اطلاع دارند، ما را بی‌خبر نگذارند. برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به:
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1819182
- آیین علم خبری نیشابور
مراسم «علم خبری نیشابور» که از علم نیشابور نیز در آن استفاده می‌شود، یکی از مراسمات مذهبی است که در روزهای عزاداری اباعبدالله الحسین در بسیاری از روستاهای دشت نیشابور برگزار می‌گردد. در روزهای عاشورا و تاسوعا، هیأت‌های عزاداری چند روستاهای مجاور، در یکی از روستاها (به عنوان روستای میزبان)، با علم و عزاداران خود؛ گردآمده و به عزاداری می‌پردازند. «حوالی علم» نام فیلم کوتاهی است که به کارگردانی آقای مسعود سلیمانی سپهر در زمینه‌ی آیین «علم خبری نیشابور» ساخته شده است. اخیراً در رسانه‌ها، خبری مبنی بر ثبت «آیین علم‌گردانی» روستاهای نیشابور و فیروزه، در میراث فرهنگی ناملموس، منتشر گردیده بود. آیین علم‌خبری یکی از اجزای آیین علم‌گردانی در دشت نیشابور است.
- برای رسیدن به سرچشمه‌ها
دیار نیشابور، با پیشینه‌ی فرهنگی غنی که ریشه در تاریخی چندهزارساله دارد و یکی از سرزمین‌هایی است که آیین‌های ایرانی، اسلامی و اجتماعی را با معنا‌ها، نگرش‌ها، ریشه‌ها، فلسفه‌ها و رنگ و بوی خاص خود برگزار می‌نماید. بدون تردید آن‌چه در سطرهای بالا حضور دوستان عزیز و علاقمند ارایه شد، اشارتی بود به این مهم که «سرزمین نیشابور از دیدگاه فلکوریک و آیین‌های مردمی، منطقه‌ای بسیار غنی و شایان توجه است». هدف اینجانب در اینجا فقط ارائه سرنخی برای پیگیری پژوهشگران حوزه‌ی فرهنگ عامه و علاقمندان به این موضوع است تا به امید و یاری خداوند بزرگ شاهد مستندسازی و نگارش و انتشار آثار درخوری در زمینه‌ی آیین‌های مردم نیشابور باشیم. بایسته است این نکته را پیشگاه پژوهشگران ارجمند حوزه مطالعات فرهنگ عامه عرض نمایم: نیشابور ما، که ام‌البلاد و رکن هویت خراسان است و خراسان، میراث‌بان آیین‌های کهن ایران‌زمین. و این سرزمین نیشابور از سرولایت و فیروزه و میانجلگه، در غرب و جنوب گرفته تا زبرخان و کدکن در شمال و شرق، کانون و چهاراره مبادلات و مناسبات فرهنگی مردم خراسان است و این سرزمین، که به راستی ابرشهر ایران‌زمین است چنان سرشار است که دست هیچ جوینده و طالبی را خالی نمی‌گذارد چنانکه با اشتیاق یافتن به سراغ این کهن‌یار دیرسال بیایید بی‌گمان و به روشنی در مقابل هر کلیدواژه مجهول، هزارن، بلکه ده‌ها هزار، واژه را در مقابل دیدگان پرسشگر خواهید یافت. اما نباید از نظر دور داشت که برای رسیدن به سرچشمه‌ها باید از دامنه‌ها و ارتفاعات بالا رفت.
دست ایزد، یارتان باد - «یار خراسانی»
