نیشابور و پایتخت فرهنگی جهان اسلام

مقاله زیر از نوشته‌های «محمد تاجیک» است که در وبگاه نشریه خبری-تحلیلی خیام‌نامه در 31 فروردین 1396 منتشر شده است. تاجیک در این نوشتار به معرفی آیسسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی) وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی پرداخته و سپس به برخی توانمندی‌های نیشابور را برای گزینش به عنوان «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» اشاره نموده است. گفتنی است در مجله «سرزمین بینالود» نیز نوشتاری در همین زمینه با عنوان «نیشابور، پایتخت فرهنگی جهان اسلام؛ میراث گذشته، طرحی برای آینده» منتشر شده است.

نیشابور و پایتخت فرهنگی جهان اسلام

سازمان کنفرانس اسلامی معروف به سازمان همکاری اسلامی، دومین سازمان بین‌دولتی پس از سازمان ملل متحد است که به عضویت از ۵۷ کشور به گسترش بیش از چهار قاره است. سازمان، صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است. سازمان بر اساس تصمیم اجلاس تاریخی که در شهر رباط، پایتخت کشور مراکش در ۲۵ سپتامبر ۱۹۶۹  و در پی  آتش‌سوزی عمدی مسجد الاقصی در بیت المقدس تأسیس شد. در سال ۱۹۷۰ نشست اولین کنفرانس اسلامی وزیران امور خارجه سازمان همکاری اسلامی در جده برگزار شد که برای ایجاد دبیرخانه دائمی در شهر جده تصمیم گرفته شد. منشور یا قانون اساسی سازمان کنفرانس اسلامی، طبق ماده ۱۰۲ منشور سازمان ملل متحد در تاریخ ۱ فوریه ۱۹۷۴ به ثبت رسید. ۵۷ کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند. سال ۱۳۷۶ هشتمین اجلاس سران کشورهای اسلامی در تهران و با شرکت بیشتر سران کشورهای اسلامی و مقامات عالی رتبه پنجاه و پنج کشور مسلمان در شانزدهم آذرماه ۱۳۷۶ برگزار شد. 

فرهنگ‌شهر ملّی؛ نیشابور و بنیادهای هویت ملی ایران

 

کتاب‌ها، رسالات و منابع تاریخی، عنوان‌های پُرشماری برای نیشابور، ثبت کرده‌اند که هر یک، به یکی از ویژگی‌های این شهر و یا زمینه‌ای از ابعاد باشندگی و بالندگی این دیار، اشاره می‌نمایند؛ «دارالاماره» و «دارالمُلک» (موقعیت سیاسی و اداری)، «دهلیز مشرق» (موقعیت ژئوپلیتیک و ارتباطی)، «تجارتخانه خاور و باختر»، «خزانه مشرق» (موقعیت تجاری و باراندازگاهی)، «دارالعلم»، «معدن فضلا و منبع علما» (موقعیت علمی)، «چشم خراسان»، «ام‌البلاد»، «ایرانشهر» (موقعیت منطقه‌ای)، «کلانشهر مشرق‌زمین»، «جهانشهر»، «شادجهان»ام‌البلاد المسلمین (موقعیت بین‌المللی) و ... این لقب‌ها، نشان‌نام‌های پویایی، پایندگی و پویندگی نیشابور در درازنای تاریخ است و هر کدام، رویه‌ای از نماهای فرهنگی و تمدنی این کهن‌شهر ایرانی را نمودار می‌سازد.

حضور پیوسته و ژرف در بستر تاریخ ایران اسلامی، مادرشهر خراسان را در ردیف فرهنگ‌شهرهای شاخص ایران، از دیدگاه دربرگیرندگی و پدیدآرندگی عناصر «هویت ملی ایرانی»، قرار داده است. صاحبنظران و کارشناسان، بنیاد هویت ملی ایران را دربرگیرنده عناصر و مولفه‌هایی همچون «تاریخ ایران»، «سرزمین و جغرافیا»، «میراث سیاسی و نهاد دولت»، «میراث فرهنگی»، «جامعه و مردم»، «دین و مذهب» دانسته‌اند. ما در این نوشتار، به یادکرد مختصری از ارجمندی‌ها و نقش‌آفرینی نیشابور در «بنیان هویت ملی ایران»، با نگاه به عناصر یادشده، خواهیم پرداخت و بر این باوریم همان‌گونه که «مادرشهر خراسان»، با عنوان «نماد فرهنگ و تاریخ ایران» شناخته می‌شود می‌تواند به عنوان یکی از شهرهای توانمند و پُرمایه کشورمان، در زمینه تقویت روزافزون همبستگی ملی و همچنین یک موجودیت بالفعل، واقعی و در عین حال پربار و نمادین در تحکیم نظام ارزشی ایرانی-اسلامی کشورمان، نقش‌آفرینی نماید.