از بینالود تا زاینده‌رود؛ دیباچه‌ای بر پیوندهای فرهنگی و همگرایی نیشابور و اصفهان

در سرتاسر جهان، می‌توان نشان از ‌کهن‌شهرهایی گرفت که کانون و نمود و نماد تمدن‌اند، شهرهایی که نام و نشان آنها، فراتر از حوزه جغرافیایی و سرزمینی خود، شناسا و پدیدار است. حوزه تمدنی ایران، با پیشینه گرانسنگ خود، از این شهرها کم ندارد؛ کهن‌شهرهای «نیشابور» و «اصفهان»، دو تن از این دست شهرگان ایرانشهرند؛ شهرهایی که در درازنای تاریخ خود، دستی بر تحولات تاریخی و فرهنگی سرزمین مادری داشته و از پایگاه‌های نامدار تاریخ علمی و فرهنگی جهان اسلام به شمار می‌آیند. ما در این نوشتار، همراه با گذری کوتاه‌وار، بر پیشینه تاریخی و فرهنگی ابرشهر و اسپادانا، به همگونگی‌ها و پیوندهای این دو کهن‌شهرگان ایران‌زمین خواهیم پرداخت؛ دو نماد فرهنگی و طبیعی پیوندگر نشابور و صفاهان را معرفی خواهیم کرد؛ و در فرجام سخن، پیشنهاد‌هایی برای همگرایی و همکاری این دو فرهنگ‌شهر ایرانی، ارایه خواهیم نمود. 

پیشنهاد ثبت کوهستان بینالود در فهرست آثار ملی ایران

بینالود (Binalud)، برای نیشابوریان و خراسانیان، نامی آشناست. بینالود، کوهستانی است به طول حدود 125 کیلومتر، که در مرکز خراسان و در جهت شمالی-جنوبی واقع شده و دو شهر مهم «نیشابور» و «مشهد» را در همسایگی خود (در دامنه جنوبی و شمالی) دارد. بینالود، به سبب اینکه بلندترین ارتفاعات شمال شرق کشور است، با لقب «بام خراسان» و به جهت اینکه، یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری تمدن نیشابور است با لقب «مادر مهربان نیشابور» شناخته می‌شود.

بینالود، نه تنها یکی از منابع اصلی تامین آب دشت‌های پیرامون خود، بلکه به عنوان جاذبه اصلی گردشگری طبیعی منطقه شناخته می‌شود. در دامنه‌های جنوبی بینالود و در دشت نیشابور، مناطق ییلاقی و رودکده‌هایی همچون خرو، درّود، بوژان، بار، دربهشت و ... به عنوان جاذبه‌های طبیعی زیبایی که چشم‌اندازی از کوه، رودخانه، باغ و بافت روستایی را در اختیار میهمانان و مسافران خود قرار می‌دهند، چشم‌نوازی می‌کند. راستی، اگر «صبح نیشابور» با هوای سکرآور و نشاط‌ انگیزش، شهره آفاق و انفس گردیده‌، از موهبت حضور بینالود مهربان بر فراز دشت نیشابور است.

بینالود، در نیشابور، فقط یک پدیده طبیعی نیست بلکه عنصری اصلی است که در زندگی نیشابوریان، معنا و مفهوم ویژه‌ای دارد. نیشابوریان همواره با نگاه به تاریخ پربرگ و بار و درخشان خود، روی به بینالود دارند و این مهربان‌کوه را به عنوان «نماد طبیعی پایداری و سرافرازی» سرزمین خود می‌شناسند. بینالود مهربان، که «همزاد طبیعی و همراه همیشگی تاریخ» سرزمین نیشابور است، فراز و فرودهای فراوان تاریخ را پابه پای ابرشهر نیشابور پیموده و به تعبیری، پر است از خاطرات و یادنامه سرگذشت‌های کهن‌شهر ایرانی. در جای جای این کوه می‌توان نشان‌هایی از سرگذشت‌ها و رویدادهای نیشاپور را بازیابی نمود؛ نشانه‌هایی که بسیاری، غبار گذر هزاره‌ها و قرن‌ها، آنها را از چشم‌ها پنهان کرده است و برخی در لابلای برگ‌های کهن‌کتاب تاریخ قابل بازیابی‌اند و امروز نیز اثری از آنها در دامن این کوهستان بزرگ، توان یافت: