اشاره‌ای بر پیوندهای تاریخی و فرهنگی نیشابور و بغداد

دو چیز غمِ سفر ز مرد کُند آزاد

علی الصباح نیشابور و خفتنِ بغداد

علامه علی‌اکبر دهخدا در کتاب گرانسنگ «لغت‌نامه» در این مایه، نوشته است: «علی الصباح نشابور و خفتن بغداد؛ صبح نیشابور و شام بغداد، مفرّح و نشاطانگیز است. و در «لطافتِ هوا» مَثَل بوده است:

صبح نیشابور اگر جان‌پرور است

شام دجله نیز با وی هم‌بر است»

و استاد زنده‌یاد محمدحسن فرحبخشیان، این هم‌بری را از نگاه دیگری، به رشته سخن درآورده است:

مکن ترک وطن، ژولیده بهر «خفتن بغداد»

که آن حال و هوا را «صبح نیشابور» هم دارد

نیشابور و بغداد؛ این دو کهن‌شهر افسانه‌ای غرب آسیا که «لطافتِ هوا»یِ دل‌انگیزشان، آوازه‌ای جهان‌گیر یافته، بیش از این، نامشان در کنار و هم‌بر و دوشادوش یکدیگر آمده است؛ چرا که یکی، گرانیگاه هویت تاریخی و فرهنگی خراسان است و دیگری، پایگاه تحولات تاریخی و فرهنگی عراق عرب. باری، در گستره جغرافیایی-تاریخی دانش و فرهنگ مسلمانان، چند نقطه یا منطقه است که نامی پرآوازه دارند: مصر، بغداد، نیشابور، ماوراء‌النهر و حجاز؛ که این‌ها پرچمداران، علوم و فرهنگ اسلامی بوده‌اند. در شماری از نوشتارها، نیشابور را رقیب ایرانی «قاهره» (مرکز فرهنگی سرزمین مصر) و بغداد (پایگاه فرهنگی عراق عرب) دانسته‌اند. گمانی نیست که پیش‌نیاز این رقابت و هماوردی، بیش از هر چیز؛ داشتن ارتباطات، تعاملات و پیوندهای فرهنگی و اجتماعی همواره و پایدار بوده است. در این نوشتار، نگاهی کوتاه‌وار بر پیوندهای نیشابور و بغداد خواهیم داشت؛ باشد که با بررسی‌ها و پژوهش‌های آینده، چهره‌ای بسیار روشن‌تر از پیوندهای ژرف این دو فرهنگ‌شهر تاریخی با ابعاد تاثیر بین‌المللی، که دارای پیشینه‌‌ بیش از یک هزاره می‌باشد، در پیش روی قرار گیرد.