نیشابور، خاورانشهر خراسان

  

«خزانه مشرقین»، «تجارتخانه خاور و باختر» و «دهلیز شرق»، از شمار پاژنام‌ها (لقب‌ها)ی نیشابور در درازنای تاریخ‌اند که در آنها، به یکی از ویژگی‌های این دیار، در جغرافیای مشرق‌زمین یا خاوران، اشاره شده است؛ دیری نمی‌گذرد در مطلبی که با عنوان «ضرورت‌ها و مبانی استدلالی ایجاد صدا و سیمای مرکز نیشابور»، در وبگاه «روزنه؛ پورتال جامع اطلاع‌رسانی شهرستان نیشابور» منتشر گردید به جایگاه و نقش بنیادین نیشابور در تحولات و هویت تاریخی و فرهنگی خراسان و یا به تعبیری، «خاوران» ایران‌‌زمین اشاره شد. «خراسان» و «خاوران» دو واژه و دو مفهوم‌اند که همپوشانی معنایی بالایی با هم دارند اما در «خاوران» ایهامی است که، برای او گسترده کاربردی دوگونه‌ای در زبان فارسی، فراهم آمده است. در این نوشتار، برآنیم؛ پس از بازکاوی معنایی واژه «خاوران»، به همپایی و پیوند فراگیر آن با نیشابور بپردازیم تا آنجا که سرانجام، «نیشابور» را «خاوران‌شهر خراسان» و خاوران را واژه‌ای درخور همراهی پیوسته و ماندگار با نیشابور می‌یابیم. چرا که نیشابور، چنانکه از کتاب‌های تاریخ و جغرافیای تاریخی برداشت می‌شود «ام‌البلاد، دارالعلم، خزانه، تجارتخانه و دهلیز خاوران» است.