حضور حکیم نیشابور در آستاراخان؛ بهانه‌ای برای گسترش مناسبات فرهنگی و اقتصادی نیشابور در کشور روسیه

تندیس خیام نیشابوری در دانشگاه دولتی آستاراخان

پیکره حکیم «غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم» مشهور به خیام نیشابوری شاعر، ستاره‌شناس و دانشمند عصر سلجوقی در شهر آستراخان فدراسیون روسیه نصب شد و مراسم رسمی پرده‌برداری آن نیز مردادماه سال جاری انجام می‌شود. به گزارش ایرنا در 16/04/1395، پیکره حکیم ایرانی همزمان با عید سعید فطر در میدان و پارک عمومی مقابل دانشگاه دولتی شهر نصب شد که تندیس مختومقلی فراغی، شاعر شهیر ترکمن، نیز در این مکان قرار دارد. پیکره خیام با حضور وزیر روابط بین‌الملل و اقتصاد خارجی استان آستراخان که در ساحل شمال غرب دریای خزر قرار دارد، علی محمدی سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در آستراخان، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن گیلان و همچنین هنرمند روسی سازنده مجسمه، نصب شد. این اقدام فرهنگی در چارچوب توافق‌های دو کشور به همت اتاق بازرگانی گیلان صورت گرفت

خیام نیشابوری و شهرت جهانی‌اش

خیام که سال 427 شمسی زمان تسلط ترکان سلجوقی بر گستره وسیع خراسان در نیشابور به دنیا آمد، در زادگاه خود، نزد دانشمندان و استادان برجسته شهر از جمله امام موفق نیشابوری، بالاترین سطح دانش‎های زمانه را فراگرفت و در اوایل جوانی در فقه، فلسفه، نجوم، ادبیات و ریاضیات تبحر یافت. افزون بر رباعی ها که خیام را شهره جهان کرد و تقویم جلالی با دقیق‌ترین محاسبات، این دانشمند ایرانی برای نخستین بار در تاریخ ریاضی و جبر با دسته‌بندی معادله‌های درجه اول تا سوم و استخراج راه کلی حل در ترسیمات هندسی مبتنی بر مقاطع مخروطی، یکی از مهم ترین دستاوردهای بشری این رشته را تدوین کرد که با وجود کاستی به علت نبود عدد منفی در آن زمان، چهار قرن بعد رنه دکارت ریاضیدان فرانسوی با اتکا به این یافته‌ها آن را کامل‌تر کرد. خیام که به القاب مختلفی از جمله حکیم و حجّت‌الحق شهرت یافته بود و در طول زندگی، افزون بر نیشابور، در شهرهای مختلف از جمله سمرقند، اصفهان و مرو سکونت گزید، سال 510 هجری درگذشت و در زادگاه خود به خاک سپرده شد. از این دانشمند، چندین اثر در حوزه‎های مختلف که هم‎اکنون نیز کاربرد دارد در حوزه‎های ریاضیات، جبر، موسیقی، فقه، فلسفه و منطق از جمله فلسفهٔ طبیعی (مادی)، منطق و متافیزیک، مثلث خیام-پاسکال، چهارضلعی خیام-ساکری برجای مانده است.

آستاراخان؛ موقعیت جغرافیایی و فرهنگی

شهر آستاراخان، بر روی 11 جزیره به هم چسبیده قرار گرفته که روی هم رفته، 500 کیلومتر مربع را تحت پوشش قرار می‌دهد. این شهر، دارای 4 منطقه و جمعیت آن در سال 2012 معادل 525 هزار نفر برآورد شده است. در این شهر، حدود 1000 ملیت مختلف وجود داشته که زیر سقف یک شهر، به فعالیت می‎پردازند. اکثر اهالی بومی این ناحیه مسلمان و شافعی‌مذهب هستند، شیعیان آذربایجانی نیز جمعیت زیادی از این منطقه را تشکیل می‌دهند و این شهر در دوره معاصر به عنوان نماد دوستی روسیه و آذربایجان، شناخته می‌شود و جمهوری آذربایجان، بخصوص در زمینه فرهنگی، سرمایه‌گذاری‌های شایان توجهی در این شهر نموده است. از مشاهیر آستاراخان می‌توان به Boris Kustodiev (نگارگر، 1828-1927م)، Velimir Khlebnikov (شاعر، 1885-1922م)، Andrei Belyanin (نویسنده، معاصر)، Vasily Trediakovsky (شاعر و نمایشنامه‌نویس، 1703-1769م) اشاره نمود.

آستاراخان؛ شهر تاریخی

نام این شهر را در متون قدیمی فارسی به صورت هشترخان، حاجی طرخان و حاجی ترخان هم نوشته‌اند. نام این شهر نخستین بار توسط مسافران در اوایل قرن سیزده به عنوان خاسیتارخانXacitarxan  یاد شده است. پیشینه تاریخی این شهر، به قرون وسطی می‌رسد و بقایای شهر قرون وسطایی در 12 کیلومتری بالادست رود ولگا، نزدیک شهر کنونی قرار دارد. استان آستاراخان، به خاطر زیبایی‌هایش سال‌هاست که محل غیررسمی استراحت سران کشور است. به سبب آن که جنگ جهانی دوم به این شهر نرسید در آن بناهایی قدیمی می‌توان دید که مخصوص این شهر است و در بیشتر شهرها وجود ندارد. آستاراخان، یکی از بکرترین شهرهای تاریخی روسیه از لحاظ بناهای تاریخی است.

 آستاراخان؛ توانمندی‌های اقتصادی و تجاری

شهر آستراخان در دهانه رودخانه ولگا که به دریای خزر می‌ریزد قرار دارد و به این سبب، شاهراه آبی و زمینی بشمار می‌آید. از لحاظ حمل و نقل این شهر دارای بندر، فرودگاه بین‌المللی، راه‌آهن و راه ارتباطی آسفالت با بسیاری از شهرهای روسیه و کشورهای جهان می‌باشد. فاصله بندر آستراخان تا بندر انزلی (در ایران) 1141 کیلومتر می‌باشد. موقعیت منحصر بفرد جغرافیایی آستاراخان، به خاطر برخورداری از پتانسیل بالای حمل و نقل میان اروپا و آسیا، این شهر را  به یکی از قطب‌های اصلی اقتصادی، تجاری و صنعتی در روسیه (به ویژه در جنوب غرب این کشور) تبدیل نموده است. بیش از 350 سازمان و شرکت‎های مختلف در این شهر مشغول انجام فعالیت‌های تجاری و اقتصادی می‌باشند. این شهر، در حال حاضر برای توسعه اقتصاد و تبدیل کردن منطقه خود به یکی از قطب‌های بین‌المللی تجاری، اقدام به همکاری، ایجاد روابط دوجانبه با شهرهای مختلف دنیا نموده و از میان شهرهای ایرانی؛ رشت و ساری، خواهرخوانده آستاراخان می‌باشند. از دیگر خواهرخوانده‌های این شهر، می‌توان به احمدآباد (هند)، آتیارا (قزاقستان)، برست (بلاروس)، لیوبلیانا (اسلوونی)، اسلام‌آباد (پاکستان) اشاره نمود.

خیام، زمینه‌ساز ارتباطات فرهنگی نیشابور و آستاراخان

حکیم عمر خیام نیشابوری، به شایستگی، یکی از سرمایه‌های بزرگ فرهنگی نیشابور است. این فرزند بزرگ و نامور نیشابور، که آوازه اندیشه و سخن او در جهان پیچیده است، حلقه پیوند نیشابور و جای جای جهان است. خیام، در روسیه، نیز در جایگاه شاعری بزرگ و سرشناس شناخته می‌شود و پس از «الکساندر پوشکین» (شاعر بزرگ روسی) به عنوان دومین سخنور بزرگ، در این کشور، مطرح است.  کتاب‌های وی بیش از همه منتشر می‌شوند و بیش از هر ادیب دیگر، علاقه‌مند و متقاضی دارد. منزلت خیام در روسیه به اندازه‌ای است که دو کارگردان روس یعنی بوریس توکاروف و لودمیلا گلادونکو، سریالی درباره زندگی و شخصیت عمر خیام تهیه کرده‌اند. باری، این وجهه درخشان فرهنگی، می‌تواند بسترساز همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی گسترده نیشابور با شهرهای کشور روسیه باشد.

پیش از این، در نوشتار «از نیشابور تا سن‌پترزبورگ»، ایجاد و گسترش همکاری‌های و تبادلات فرهنگی و اقتصادی با شهر سن‌پترزبورگ روسیه (محل آرامگاه پوشکین) را پیشنهاد نمودیم و در اینجا شایسته می‌دانیم گسترش همکاری‌ها با آستاراخان که یکی از شهرهای تاریخی روسیه به شمار آید را -با این پیش‌زمینه که به تازگی تندیس خیام در مقابل دانشگاه دولتی این شهر نصب گردیده و در مردادماه جاری، از آن پرده‌برداری خواهد شد - پیشنهاد نماییم. در این زمینه، رایزنی با استانداری استان گیلان و همچنین اتاق بازرگانی و صنایع و معادن گیلان که دارای ارتباطات و تعاملات گسترده‌ای با آن شهر می‌باشند، برای ارتباط‌گیری بهتر با مقامات شهری آستاراخان، قرین فاید خواهد بود.

طرحی از آیینه و خورشید دارم پیش رو

آفتــاب صبــح نیشابور، می‌خوانــد مـرا

«یار خراسانی»

منابع:

- عمر خیام، همنشین مختومقلی شد، وبگاه خبرگزاری ایرنا

- راهنمای تجارت با روسیه، وبگاه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان گلستان- گرگان.

- مدخل استاراخان در ویکی‌پدیا (فارسی) (انگلیسی).

- تور روسیه-آستاراخان،  وبگاه مرکز تخصصی سفر به روسیه.

- خیام در روسیه، وبگاه آکادمی مطالعات ایرانی لندن.