همگرایی مدیران شهری جاده ابریشم شمال شرق کشور؛ بسترها، ضرورت‌ها و مزیت‌ها

همگرایی مدیران شهری 

جاده ابریشم شمال شرق کشور؛

بسترها، ضرورت‌ها و مزیت‌ها

جاده ابریشم و همگرایی شهرها:

جاده ابریشم یا راه ابریشم (Silk Road) شبکه راه‌های به‌ هم ‌پیوسته‌ای با هدف بازرگانی در آسیا بود که خاور و باختر و جنوب آسیا را به هم و به شمال آفریقا و خاور اروپا پیوند می‌داد؛ مسیری که تا سده پانزدهم میلادی به‌مدت ۱۷۰۰ سال، بزرگ‌ترین شبکه بازرگانی دنیا بود. این راه از توان‌هوانگ در چین به ولایت کانسو می‌آمد و از آنجا داخل ترکستان شرقی امروزی می‌شد و از درون آسیای مرکزی می‌گذشت و از راه بیش‌بالیغ و آلمالیغ و اترار به سمرقند و بخارا می‌رسید. در بخارا قسمت اصلی آن از راه مرو، سرخس، نیشابور، گرگان، بام و صفی‌آباد به ری می‌آمد و از ری به قزوین و زنجان و اردبیل و تبریز و ایروان می‌رفت و از ایروان به ترابوزان یا بیکی از بندرهای شام پایان می‌گرفت. «مجمع شهرداران جاده ابریشم»، نهادی بین‌المللی است که در راستای احیای این جاده کهن، با هدف ارتقای توسعه هماهنگ فرهنگ توریسم، اقتصاد و دیگر امور اجتماعی در شهرهای مرتبط، از طریق سازماندهی ارتباطات در میان سازمان‌های تجاری، مقامات حکومتی و اتحادیه‌های غیرحکومتی در شهرهای سراسر دنیا ایجاد شده و فعالیت می‌نماید. نیشابور، یکی از شهرهای مطرح در این حوزه است که به خاطر موقعیت جغرافیایی در مرکز خراسان، پیشینه تاریخی و رسالت فرهنگی، انتظارات درخور و بحقی از دیدگاه محتوایی (مستندسازی، اطلاع‌رسانی و نمادسازی پیشینه‌ها و توانمندی‌ها) و کارکردی (گرانیگاه و حلقه پیوند منطقه‌ای) بر این شهر وارد است. در این نوشتار با تاکید بر این نقش و انتظارات مترتب بر آن، به بازشناسی عمده‌ترین و مهم‌ترین زیرساخت‌ (ضروری و موردنیاز) جاده ابریشم منطقه شمال شرق کشور پرداخته و آن را به عنوان پیش‌درآمد و بستری برای ساماندهی و آغاز همگرایی‌ها و همکاری‌های جدی در این منطقه، مطرح می‌نماییم. پیشنهاد پایانی این نوشتار، اقدام مدیران شهری نیشابور برای برگزاری «همایش مدیران شهرستان‌ها و شهرداران جاده ابریشم در منطقه شمال شرق ایران» است. 

نیشابور؛ جایگاه دیروز، نقش مورد انتظار در امروز

شهر نیشابور به خاطر موقعیت ویژه‌ای که در راه کهن ابریشم داشته، به عنوان یکی از شهرهای عمده، بنیادین و شاخص ایرانی چاده ابریشم مطرح است. این شهر، مرکز ربع غربی خراسان بزرگ (ربع غربی: گستره‌ای از حدود غربی جام و باخرز تا حدود شرقی بسطام؛ تقریبا استان‌های خراسان و کرانه شرقی استان سمنان امروز ایران) بوده است و گره (Nude) مواصلاتی  شرق ایران بوده و به همین خاطر هم در کتاب‌های تاریخ و جغرافیای قدیم با عنوان‌ها و لقب‌هایی همچون «دهلیز مشرق و مغرب»، «تجارتخانه خاور و باختر» و «خزانه شرق» از این شهر یاد شده است. شهر قزوین، در غرب ایران، نیز دارای چنین نقشی بوده است، چنانکه در این باره گفته‌اند: «جاده ابریشم ]که[ شرق و غرب را به هم وصل می‌کرد از شرق  نیشابور شاخه شاخه می‌شود و از غرب قزوین نیز شاخه شاخه می‌شود اما در فاصله بین قزوین و نیشابور، فقط یک خط وجود دارد. بر همین اساس می‌بینیم که این کریدور در نقطه‌ای وحدت می‌یابد. این کریدوری است که عملا باعث می‌شود تمامی تماس‌های جهانی که در تاریخ و فرهنگ ما وجود دارد از طریق آن به وقوع بپیوندد. و برای تماس با جهان باید از طریق این کریدور وارد شویم.»

به طور خاص، جایگاه نیشابور را در این جاده چنین توصیف نموده‌اند: «شهرهایی مانند هنگ کنگ در چین، نقطه‌ی اتصال آن سرزمین، به تمامی دنیا هستند. نیویورک در آمریکا و هامبورگ در آلمان نیز چنین نقشی را ایفا می کنند. نیشابور در ایران نیز به رغم فاصله‌ای که از دریا دارد دارای چنین جایگاهی است.» با این پیشینه؛ در تاریخ هجدهم شهریورماه 1395، شهردار نیشابور با بیان اینکه جاده ابریشم یکی از غنی‌ترین و گسترده‌ترین میراث تاریخ بشری بوده و با نگاهی عمیق می‌توان دریافت که این جاده در اصل راه عبور فرهنگ‌ها، گویش‌ها و ملیت‌های متفاوت بوده و قدمت بافت تاریخی، کاروانسراها و آثار قدیمی و تاریخی مسیر جاده ابریشم نشانگر هویت اصیل و دیرین الگوهای ارتباطی و تجاری است ... نیشابور ... همواره و در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران بزرگ و تغییر مسیرهای فراوان این جاده بین‌المللی می‌توان گفت تنها شهر ثابت، مهم و تاثیرگذار در ]حوزه شرق ایران در[ مسیر جاده ابریشم بوده» خواستار معرفی این شهر به‌عنوان پایگاه و محل  استقرار دبیرخانه جاده ابریشم شرق کشور شده است.

سهم دشت بزرگ جوین !!!

چهره جاده ابریشم را در بخش شرقی ایران امروز، اینگونه می‌توان توصیف نمود: از سرخس تا نیشابور؛ منازل رباط شرف، رباط ماهی، رباط چاهک، توس، نوغان، طرق، شریف‌آباد، الحمراء و دیزباد قرار داشت. منازل نیشابور تا ری عبارت بودند از دشت جوین، پل ابریشم، بسطام (شاهرود)، دامغان و خوار. جایگاه ارتباطی جوین بزرگ (شهرستان‌های خوشاب، جوین و جغتای) در این جاده بین‌المللی کهن کاملا گویاست. همچنین افزون بر نقش برجسته این منطقه در جاده ابریشم (پل اتصال خراسان و ری)؛ در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم، این دشت زرخیز و فرهنگ‌پرور را منطقه‌ای می‌بینیم که حلقه اتصال خراسان و گرگان (از طریق  آزادوار و جاجرم) است و بیراه نیست که در متون قدیم، دشت بزرگ جوین (خوشاب، جوین و جغتای امروز) را منطقه‌ای با وفور آبادی و آبادانی، خاستگاه دانشمندان و بزرگان و زیستگاه مردمان نیک‌روز و غنی خراسان در می‌یابیم؛ این جوین بزرگ فرهنگی نیک‌روزگار، جوینی است که جاده‌های ارتباطی شایان دارد و به نوبه خود، دارنده  شاهراه‌های مواصلاتی خراسان است ... چیزی که چندی است از این منطقه پُراستعداد رخت بربسته است.

 

با بررسی خبرها، آنچه مشخص می‌شود این است که پتانسیل‌ها و توانمندی‌های دشت بزرگ جوین، در برنامه‌های بنیادین توسعه‌ای امروز استان خراسان رضوی، تا اندازه‌ای مغفول مانده، چنانکه در گزارشی، وضعیت شاهراه‌ اصلی ارتباطی این منطقه چنین توصیف شده است: «شاهراه ارتباطی شمال کشور که از راه چمن‌بید آغاز می‌گردد و پروژه احداث آن از سال 1364 آغاز و از شهرستان جاجرم عبور کرده و به قسمتی از شهرستان جغتای و از داخل شهرستان جوین و مرکز شهرستان (نقاب) عبور نموده و پس از عبور از شهرستان خوشاب به شهرستان نیشابور متصل می‌گردد. تاکنون چهار قطعه آن مورد بهره‌برداری قرار گرفته و بقیه در دست مطالعه و نقشه‌برداری و واگذاری آن به پیمانکاری می‌باشد. که در صورت تحقق این امر، تغییرات عمده‌ای در اقتصاد و صنعت این منطقه محروم بوده و باعث محرومیت‌زدایی می‌شود. ]و  باعث[ ... نزدیک شدن مسیر شمال کشور به مشهد مقدس ]می‎‌شود.[ لازم به توضیح است پس از گذشت شانزده سال از آغاز عملیات این راه ارتباطی مهم، پیشرفت چندانی نداشته است. با توجه به اینکه چندین بار مورد بازدید وزیران راه ترابری و کارشناسان (خارجی، داخلی) شده است.»  

منبع تصویر (نامه): وب‌نوشت سیمای جغتای

پیشنهاد همایش مدیران شهرستان‌ها و شهرداران جاده ابریشم شمال شرق

راه و حمل و نقل، زیرساخت توسعه همه‌جانبه است. با نگاهی به موقعیت منطقه دشت بزرگ جوین خراسان (شهرستان‌های خوشاب، جوین و جغتای)  که دارای سرمایه‌های پیشینه فرهنگی و تاریخی بسیار غنی و انواع جاذبه‌های ارزشمند گردشگری (تاریخی - طبیعی - فرهنگی) است، چنین دریافته می‌شود که اصلی‌ترین زیرساخت توسعه اقتصادی، گردشگری، صنعتی، کشاورزی و فرهنگی که همانا بزرگراهی است که همه این منطقه یکدست را به هم متصل نماید و پیوندی پایدار، ایمن و منسجم میان این منطقه را با مناطق پیرامونی برقرار نماید، تا اندازه‌ای با ضعف و کاستی روبروست. گمانی نیست که کار کردن بر روی بزرگراه ارتباطی سراسری این منطقه، نه تنها می‌تواند چهره منطقه شمال غربی استان خراسان رضوی را دگرگون نماید بلکه دارای ابعاد گسترده توانبخشی اقتصادی، فرهنگی و گردشگری در مناطق همجوار در استان‌های همسایه (خراسان شمالی و سمنان) می‌باشد. شاید همصحبتی و همگرایی که در سال‌های اخیر در راستای احیای جاده کهن ابریشم در میان مسولان و مدیران شهری پا گرفته است، فرصتی باشد برای هم‌اندیشی، همکاری و همگرایی نمایندگان و مدیران شهرستان‌های ذینفع در توسعه ارتباطی این منطقه.

«بزرگراه میامی – جوین - نیشابور» (به عنوان بخشی از جاده ابریشم) که در بخش غربی آن (از شمال) «بزرگراه گرگان - جاجرم - جغتای» به آن می‌پیوندد، طرحی است برای توسعه سرتاسری منطقه؛ همه شهرستان‌ها و همه مردم این منطقه برنده‌اند. زیرساخت‌های جاده‌ای شمال شرق کشور تقویت می‌شود و به صورت مستقیم، این پروژه به جمعیت چند میلیون نفری در چند استان گلستان، خراسان شمالی، سمنان و خراسان رضوی، خدمت می‌نماید. از این روی جا دارد به نمایندگان محترم مردم نیشابور و فیروزه در مجلس شورای اسلامی، فرماندار محترم شهرستان نیشابور و شهردار محترم نیشابور پیشنهاد نمایم توسعه جاده‌ای این منطقه را به صورتی ویژه در برنامه‌ها و پیگیری‌ها قرار دهند. شاید برگزاری «همایش مدیران شهرستان‌ها و شهرداران جاده ابریشم در منطقه شمال شرق ایران» را بتوان به عنوان اقدامی بنیادین در راستای نقش‌آفرینی به عنوان پایگاه جاده ابریشم شرق کشور، ارزیابی نمود. /یار خراسانی/