روز حدیث توحید، روز تبلور تاریخ، روز ملّی خراسان

دهم تیرماه، «روز ملی خراسان» است. دیّاران خطّه خراسان، این روز را به یادکرد سالروز ورود حضرت امام رضا علیه‌اسلام به خراسان و میزبانی شکوهمند و آبرومند خراسانیان از آن امام همام، بزرگ و گرامی داشته و آیین‌هایی در جای جای این دیار، به مناسبت این روز برگزار می‌گردد. در اویل قرن سوم هجری، کاروان حضرت ثامن‌الحجج (ع) از «طبس» در جنوب شرقی، وارد خراسان گردید و سپس با طی مسیر در منطقه ترشیز یا «کاشمر» کنونی و با در پشت سر گذاشتن «فدیشه»، وارد شهر کهن «نیشابور» شد و پس از اقامتی در این شهر، با پیمودن مسیر اسپریس (قدمگاه)، «ده‌سرخ»، «توس»، و «سرخس»، به مقصد خود، «مرو» رسید.

درباره پیشینه و مقدمات رویدادهای تاریخی هجرت حضرت ثامن‌الحجج (ع) به خراسان، در تواریخ چنین ثبت شده که؛ «ابومسلم خراسانی»، در سال 129 هجری، نهضتی بر ضد خلافت بنی‌امیه، در خراسان، برپای داشت، او نیشابور را به تصرف درآورده و تختگاه قیام خود قرار داد. ابومسلم، مسجد جامع بزرگی در نیشابور ساخت که به «مسجد جامع هزارستون» معروف بود. قیام ابومسلم خراسانی، با قتل وی در بغداد، در سال 137 هجری، به تحریک منصور (خلیفه عباسی) ناتمام ماند. پس از این، «سنباد نیشابوری» به خونخواهی ابومسلم، از شهر نیشابور، قیام کرد و با نبردی چندساله، مدت‌ها شرق ایران را از حکومت عباسیان، مصون داشت.

در سال 170 هجری، هارون‌الرشید به خلافت حکومت عباسیان منصوب گردید و در سال 192 هجری، به دلیل احتمال بروز قیام‌های مردمی خراسان، که به خاندان حضرت علی –علیه‌السلام- گرایش داشتند، به خراسان عزیمت نمود. او در سال 193 هجری، در نوقان توس وفات یافت و پس از وی، پسرش مامون عباسی، برای جلب توجه و حمایت علویان و طرفداران آنان در خراسان، از حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) دعوت نمود تا به خراسان آمده و ولایتعهدی حکومت او را بپذیرد. امام که مجبور به پذیرش آن شده بود، به سوی خراسان حرکت نمود و در سال 200 هجری، نیشابور که یکی از مهم‌ترین شهرهای خراسان بود، به مقدم ایشان مزیّن گردید. در نیشابور، استقبال مردمی باشکوهی از حضرت، صورت پذیرفت. چندهزار تن از مردم شهر و قرای پیرامونی آن، به همراه ابویعقوب اسحق راهویه مروزی، که شیخ شهر و مقدم ارباب کشف و ولایت بود، تا قریه مویدیه، به پیشواز پیشوا رفتند. این شور و شیفتگی مردمی در کتب مختلف تاریخی و حدیثی ثبت گردیده است.

در زمانی دیگر، دو حافظ به نام‌های ابوزراعه رازی و محمد بن اسلم طوسی، همراه با تعداد بی‌شماری از دانشجویان، سر راه امام را گرفتند تا از آن حدیث بشنوند و بنویسند، امام (ع) نیز حدیث مشهور سلسلة‌الذهب را بیان نمودند، در آن روز تعدای بالغ بر بیست هزار نفر، قلم و دوات به دست، این حدیث گهربار امام را می‌نوشتند: «کلمة لا اله الا الله حصنی، فمن دخل حصنی امن من عذابی» «بشروطها و انا من شروطها». و این حدیث، حدیث فراخوان توحید و امن الهی، و به تعبیری؛ عصاره پیام همه منادیان غیب، و تاکیدی بر خدامحوری بودن هستی و کائنات و نظام آفرینش و تقطیر-شده‌ای از 6236 آیه قرآن کریم است. 

 

نیشابور در آن روزگاران (قرون نخستین هجری)، از مراکز عمده علمی و فرهنگی خراسان بزرگ و خاوران قلمرو جهان اسلام به شمار می‌آمد و اقامتگاه و موطن بسیاری از دانشورزان و مردمان از سرتاسر خراسان و ایران دیگر دیارگان جغرافیای اسلام بود. بنابراین چنانکه در حکایات حضور رضوی در نیشابور، با نام‌هایی همچون ابن راهویه مروزی (منسوب به مرو خراسان)، ابوزراعه رازی (منسوب به ری در مرکز ایران)، ابن اسلم طوسی (منسوب به توس خراسان) برخورد می‌کنیم، بیانگر خراسان‌شهری و ایران‌شهری بودن این دیار است.

نگاهی به اسامی و زندگینامه اعلام، دانشمندان، محدثان، عالمان و مشاهیر نیشابور در دوران‌های مختلف، بیانگر این واقعیت است که این شهر، میزبان و اقامتگاه و مسکن شمار فراوان کسانی از ولایات خراسان، شهرهای ایران و دیارگان جای جای قلمرو جهان اسلام از اندلس گرفته تا مصر و شام و حجاز و عراق و سرتاسر ایران‌زمین تا مرزهای شرق دور، بوده  که یا در جستجوی دانش روز، یا در سودای تجارت و یا در پی نام و جای، «دارالعلم» جهان اسلام، «خزانه مشرق» و «دهلیز خاوران» را موطن می‌گزیده‌اند. از این روی، رویداد شکوهمند پیشواز، میزبانی و بدرقه نیشابوریان از هشتمین پیشوای شیعیان جهان -که در کتب مختلف تاریخی، شرح مبسوط آن آمده است-، نماینده میزبانی جانانه خراسان و ایران و شیفتگان روزگار، از آن امام همام است.

ابوعبدالله حاکم، تاریخنگار قرن چهار هجری، این رویداد معنوی را از مفاخر این دیار می‌داند که «برکت آن، تا ابد بر سُکان این بلد، فایض و باقی است.» باری، حضور رضوی، به مثابه شمس‌الشموس، به خراسان (سرزمین خورشید)، درخشندگی دوچندان و معنویتی ناب بخشیده و آن را پایتخت معنوی ایران و قبله قلب‌های ایرانیان قرار داده است. «روز ملی خراسان»، یادآور طلوع خورشیدی مینوی است که از سال 200 هجری، بر این (و از این) بر و بوم، تابان است.

فرزند نیشابورم و در سینـه‌ام

هزاران خراسان، نهفته است

«یار خراسانی»

منابع بهره‌برداری شده:

- ابوعبدالله حاکم نیشابوری، «تاریخ نیشابور»، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، 1375، ص 207-209.

- علی طاهری، «درآمدی بر جغرافیا و تاریخ نیشابور»، نیشابور: ابرشهر، 1384، ص58.

- محمد دشتی، «تاریخ تشیع در نیشابور؛ از آغاز تا پایان قرن چهارم هجری»، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش، بهار 1384، ش 5، ص101-138.

- علی‌اصغر سالاری، «جزئیات مسیر هجرت کاروان رضوی در ایران»، وبگاه خبرگزاری فارس.

- «کلمه لا اله الا الله»، وب‌نوشت مدینة‌الرضا.