گیلتات؛ پیام‌آور پیوندی دیرین، میان مردمان نیشابور خراسان و رودبار گیلان

هانسبرگر، در کتاب «ناصرخسرو و لعل بدخشان»؛ نیشابور را در زمره «جهانشهرهایی» معرفی می‌کند «که امتزاجی موفقیت‌آمیز از مردم، با قومیّت‌ها و دین‌های مختلف، در آن‌ها پدید آمده بود.» کتاب «تاریخ نیشابور» نیز روشنگر همین معناست چنانکه در میان باشندگان و مقیمان نیشابور؛ نام دانشورزان چندانی آمده است که منسوب به نقاط مختلف جهان متمدن آن روزگار می‌باشند از اندلس (اسپانیا) و طرسوس و قیروان و دمشق و رقه و بغداد و ... در غرب عالم گرفته تا خوارزم و چاچ و کش و ترمذ و فاریاب و بخارا و بلخ و ... در شرق. در تواریخ دیگر نیز ابعادی دیگر از گستردگی و تنوع قومی، دینی و فرهنگی این فرهنگ‌شهر خراسان، هویداست. نیشابور، نه جایگاه و پایگاه یک تیره و قوم و نژاد خاص، که سرزمین تعامل و تطور باورها و اندیشه‌هاست. فریدون جنیدی در مقاله «پایتخت فرهنگی»، این ویژگی را با عبارت «نیشابور؛ شهر مردم» توصیف می‌نماید. همانا، در تبیین این رویه از هویت تاریخی و فرهنگی پایدار نیشابور، تعبیری، گسترده‌تر و گویا تر از همین «شهر مردم» نمی‌توان یافت. هر چند هجمه جانکاه تاتار، حیات پویای اجتماعی و فرهنگی نیشابور را تا چند سده، دچار نقصان و کم‌رونقی می‌نماید اما نیشابور مهربان با مردمان جهان، همواره پذیرای مهربان همه مردمان از جای‌جای ایران بوده و هست. در این نوشتار با بهره از کتاب ارجمند «گیلتات» نوشته و منتشر شده به دست و کوشش فرهیختگان خطه سرسبز گیلان؛ اصالتی دیرین از اهالی ایران برین را باز نشان خواهیم گرفت که حلقه پیوند نیشابور خراسان و رودبار گیلان می‌باشند.  

  

شهرستان رودبار با وسعت ۲۵۷۴ کیلومتر مربع دومین شهرستان استان گیلان به لحاظ وسعت است که از شمال به رشت از جنوب به استان قزوین و از غرب به فومن و استان زنجان محدود می‌شود. شهرستان رودبار در کرانه سفیدرود و در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته‌است و آب و هوای آن تحت تأثیر هوای خشک و نیمه‌خشک ناحیه مرکزی قرار دارد از نظر آب و هوایی این منطقه بویژه شهر زیبای رودبار دارای آب و هوای مدیترانه‌ای می‌باشند و رویش درختان زیتون در این منطقه گواه موضوع است این منطقه در مسیر بادهای دائمی دره سفیدرود قرار گرفته که بادهای منجیل آن معروف است. در واقع د هنگام گذر از رودبار رسیدن به رشت، گیلان با تمام تنوع و زیباییه‌ایش به گونه‌ای موجز و فشرده از پیش چشم می‌گذرد. رودبار به نام‌های مختلفی از جمله «خشکه رودبار»، «رودبار محمد زمان‌خانی»، «رودبار زیتون»، «پیلده رودبار» معروف بوده‌است. نام رودبار احتمالاً به دلیل، جریان داشتن رودخانه سفیدرود در این شهرستان، پدید آمده‌است.

رودبار از نظر تاریخی دارای قدمتی ۶ هزارساله می‌باشد. آثار بدست آمده در تپه مارلیک حاکی از وجود تمدنی کهن در این منطقه است که مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد می‌باشد. از آیین‌های سنتی این منطقه می‌توان به جشن گلدهی سوسن چلچراغ، جشن سنتی انارچینی و مراسم علم واچینی اشاره نمود. اقتصاد این منطقه بعلت شرایط خاص اقلیمی بر پایه کشاورزی و دامداری استوار است. مهم‌ترین محصول آن زیتون می‌باشد که عمده‌ترین محصول کشاورزی شهرستان بوده و دارای فرآورده‌های ارزشمندی چون روغن زیتون و صابون است. درخت زیتون حدود ۶۰۰ سال پیش در زمان شاه عباس صفوی، همزمان با کوچاندن کردان از نواحی شمال سوریه و حلب، به این منطقه راه پیدا کرد البته در سالهای اخیر کشت برنج در دشت‌ها همچنین کشت جو در این شهر رواج پیدا کرده‌است که هنگام عبور از آن به راحتی قابل مشاهده است. در این منطقه، نژادهای مختلفی چون تالش‌ها، تات‌ها، کردها و گیلک‌ها زندگی می‌کنند و این امر موجب تنوع زبان در بین ساکنین آن می‌باشد. شهرستان رودبار دارای ۴ بخش است: «مرکزی»، «خورگام»، «رحمت‌آباد و بلوکات» و «عمارلو».

 

بخش عمارلو (شامل دهستان‌های جیرنده وکلیشم) دارای پیوند نزدیکی با جلگه ماروسک نیشابور است. جلگه ماروسک (ماروس)؛ نام بومی بخشی وسیعی از زمین‌های هموار و حاصلخیز اطراف رودخانه ماروس در دهستان بینالود شهرستان نیشابور می‌باشد. چنان‌که در کتاب «گیلتات: پژوهشی پیرامون تاریخ، زبان و فرهنگ عمارلو» تألیف صمدشوقی جیرنده آمده‌است: اقوام ساکن در عمارلو به دو گروه مهاجر و بومی تقسیم می‌شوند. مهاجرین جماعتی از کردها هستند که مهاجرتشان در دو مقطع تاریخی اتفاق افتاده‌است. گروه نخست در زمان شاه عباس صفوی از سلیمانیه عراق و گروه دوم در زمان نادر شاه افشار از جلگه نیشابور و دشت ماروسک. به هر روی؛ تاریخ، نشانه‌های پیوند بخش عمارلو در شهرستان رودبار و جلگه ماروسک نیشابور را در اختیار قرار می‌دهد؛ و این اشتراکات تاریخی، افزون بر ویژگی‌های اقلیمی که پایه اقتصاد هر دو شهرستان نیشابور و رودبار بر مبنای کشاورزی و دامپروری است می‌تواند بسترساز همگرایی این دو شهرستان و همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی در آینده باشد.

طرحی از آیینه و خورشید دارم پیش رو

آفتــاب صبــح نیشابور، می‌خـوانـد مــرا

«یار خراسانی»