بازاندیشی در راستای احیای پیوندهای حوزه جغرافیایی - فرهنگی کویان کهن (قمست اول: شهرستان جوین و جاذبه‌های گردشگری آن)

جوین یا گویان یا کویان؛ دشتی است گسترده و حاصلخیز در خراسان، با سرمایه‌های انسانی و اجتماعی بسیار غنی، و پشتوانه تاریخی و فرهنگی کهن و پُربار. چونان‌که هرگاه کتاب‌های کهن مرتبط با پهنه تاریخی و فرهنگی رَبع نیشابور (خراسان غربی) را مرور می‌کنیم در میان ولایت‌های این رَبع، یعنی بیهق و کویان و اسفراین و خبوشان و ارغیان و پُشت و رُخ و زوزن و خواف و ازقند و جام و باخرز و جاجرم و چند ولایت دیگر؛ «ولایت کویان» از آن دست ولایت‌هایی است که از چهره فرهنگی بسیار درخشنده و الهام‌بخش، برخوردار است. شهرستان‌های جغتای و جوین و حدی از خاور و باختر آن‌ها در جغرافیای امروز، حوزه تاریخی و فرهنگی ولایت بزرگ کویان کهن را تشکیل می‌دهند و «آزادوار»، «فریومد» و «آق‌قلعه»، نقاطی هستند که مراکز عمده حاکمیتی و اداری این سرزمین، از روزگاران کهن تا امروز بوده و دو شهر «جغتای» و «نقاب»، مراکز دو شهرستان‌ عمده این‌کهن‌‎دشت در امروز، یعنی شهرستان‌های «جغتای» و «جوین» می‌باشند.

سرزمین کویان بزرگ و کهن، از دیرین‌روزگاران، همواره حلقه ارتباطی میان نیشاپور (ابرشهر) و بسطام بوده و قرارگیری این نقاط، در مسیر جاده تاریخی ابریشم، ژرفا و بار فرهنگی تعاملات آنان را، عمق و محتوای ویژه‌ای بخشیده است. این پیشینه تاریخی کهن و این همبستگی‌های  فرهنگی ژرف که ریشه در تاریخ پُردرازنای مشترک مردمان نیشابور (شهرستان‌های نیشابور و فیروزه)، کویان (شهرستان‌های جغتای و جوین و خوشاب) و بسطام (شهرستان شاهرود) دارد، میراثی گران‌بها و سرمایه‌ای ارجمند در راستای صورت دادن به همکاری‌های گسترده، برای طرح‌ریزی برنامه‌های توسعه فرهنگی و اقتصادی در آینده نزدیک و دور می‌باشد و پی‌گیری و پای‌گیری بزرگراه میامی-جغتای-جوین-خوشاب-فیروزه-نیشابور، اقدامی زیرساختی در راستای رونق ارتباطی، اقتصادی و فرهنگی این منطقه بسیار مستعد است. افزون بر اینکه، بزرگراه یادشده، احیای بخشی بسیار نامدار و توانمند از راه ابریشم می‌باشد. به هر روی، در اینجا فرصت را مغتنم شمرده و به معرفی «شهرستان جوین»، یکی از شهرستان‌های حوزه فرهنگی کویان بزرگ و کهن، می‌پردازیم.  

هنر و صنعت فرش دستباف نیشابور در «سفرنامه‌ی فرش ایران»

هنر و صنعت فرش دستباف نیشابور، با پیشینه‌ای کهن و آوازه‌ای بین‌المللی، یکی از شناسه‌های هنری و فرهنگی نیشابور به شمار می‌آید. همچنین این صنعت بومی و ریشه‌دار در نیشابور، با تولید بزرگترین فرش‌های دست‌باف جهان در سال‌های اخیر، توانسته‌ است افتخار جهانی برای صنعت فرش ایران (در گینس) کسب نموده و نام و برند ایرانی این هنر-صنعت نامدار ایران را بیش از پیش در عرصه‌های جهانی، تثبیت نماید. باری هنر فرشبافی نیشابور یکی از ستون‌های صنعت فرش ایران و ایرانی است و به نوبه خود، بخشی از تاریخ و کارنامه فرش ایران را به خود اختصاص می‌دهد؛ چنانکه نام نیشابور را بر قسمتی از «سفرنامه فرش ایران» در می‌یابیم.  

نماهنگ ابرشهر تاریخ ایران

نماهنگ «ابرشهر تاریخ ایران»

کارگردان: «احمد انصاری» 

تهیه‌کننده: «مرتضی امین‌الرعایایی» 

گشت و گذاری آهنگین، در نماهایی از نیشاپور امروز:

از مانداک‌های کهندژ ابرشهر کهن گرفته 

تا آرامجای اسطوره‌های نیشابوری تاریخ فرهنگی ایران؛

از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی  مادرشهر خراسان 

تا زندگی، سنت، کار و صنعت جاری و پویا در نیشابور امروز؛ 

فرهنگ‌شهر خراسان

نیشابور؛ قطب گیاهان دارویی خراسان

 

یا به بویی، زنده گردان جان من

یا بسـاز از دارویـی، درمان من

- عطار نیشابوری -

ماجرای آن درویش نشابور را که روزی، به دکان عطاری ابوحامد محمد عطار می‌رود را حتما شنیده‌اید. او با گفتار و کردار نغز-باورمندانه خود، سر منشاء چنان تحولی در روح و اندیشه عطار می‌شود که از عطاری در دکان، بسوی سیر و سلوک در جان جهان، رهسپار گردیده و رهاورد این رهسپاری باورمندانه، شکل‌گیری راس مثلث ادبیات عرفانی ایران (عطار، سنایی، مولوی) است. عطاری، حرفه شیخ فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، حرفه و شغلی بسیار کهن است. عطاری، با طبیعت (که مظهر آفرینشگری پرودگار است)، گیاهان دارویی و طب سنتی، پیوندی تنگاتنگ دارد. عطاری، شغلی است که از دیرزمان، در ایران، رونقی فراوان داشته است و حتی تا امروز، کاربرد و رونق دیرین خود را تا اندازه‌ای حفظ کرده؛ و نیشابور به عنوان یکی از سکونتگاه‌های قدیم ایران و کهن‌شهر خراسان بزرگ غربی (خراسان کنونی ایران)، همواره یکی از کانون‌های سنت دیرینه ایرانی در ارتباط ژرف با طبیعت و بهره‌برداری نیک از موهبت‌های آن، در راستای خدمت به نیک و خوب زیستن بوده است. این معنا و آوازه، در اندیشه و باور ایرانیان راه یافته، چونانکه شیخ فرید‌الدین عطار نیشابوری را نماد عطارها و دست‌اندرکاران صنعت گیاهان دارویی کشورمان می‌شناسیم و چنین در باور است که عطار نیشابوری؛ هم طبیب جان است و هم طبیب جسم و هم داروی گیاهی و معدنی را به مردم می‌دهد. 

اما در شهر نیشابور، محله‌ای است قدیمی که آن را «میدان باغات» می‌نامند؛ علت نامگذاری این محل و گذر، که در کناره و تقاطع خیابان امام خمینی قرار گرفته؛ به خاطر عرضه انواع محصولات باغی نیشابور در آنجاست. اینجا، جایی است که بیش از هر جای دیگر در یک فضای شهری، نمایی رنگارنگ و گسترده از فرآورده‌های طبیعت، توان یافت. از انواع میوه‌ها و محصولات باغی و جالیزی گرفته تا خود-روهای فصل مانند کمای و کنگر و ریواس، تا سبزیجات تازه و مرغوب نیشابور و تا خشکبار و گیاهان دارویی و هر آنچه از این دست. اما راسته‌ی گیاهان دارویی نیشابور در میدان باغات، بسیار چشم‌گیر الهام‌بخش است. گذری رنگارنگ از گیاهان دارویی متنوع که افزون بر گوناگونی بصری، طیفی گسترده و متنوع از رایحه‌های طبیعی آشنا و ناشناس را به مشام آدمی، ارزانی می‌دارد. اینجا، دنیای رنگ‌ها، رایحه‌ها و طعم‌هاست ... رنگ‌ها، طعم‌ها و رایحه‌های برآمده از طبیعت، درست مثل طبیعت. شهر شاعر «هفت شهر عشق»، شهر عطار، همچون فرزندش شیخ عطار، همواره و هنوز هم با طبیعت و مهرها و رازهای آن، پیوند ناگسستنی خود را پاس داشته است.

دشت نیشابور و شهرستان نیشابور؛ با اقلیمی متنوع؛ از آب و هوای کویری و بیابانی در نواحی جنوبی و غربی تا کوهپایه‌ای و کوهستانی در نواحی شرقی و شمالی، رویشگاه گونه‌های گونه‌گون و فراوانی از گیاهان دارویی است. چنانکه به اذعان کارشناسان، این پهنه یکی از بکرترین و مستعدترین مناطق پرورش و تولید انواع گیاهان دارویی است و در حال حاضر 146 هکتار از اراضی نیشابور زیر کشت انواع گیاهان داروئی (آبی و دیم) قرار دارد. همچنین نهادهای آموزشی و پژوهشی همچون دانشکده کشاورزی و مرکز رشد فناوری نیشابور، زیرساخت‌های دانش‌بنیان کشت و صنعت گیاهان دارویی نیشابور به شمار می‌آیند.