کنارگذر جنوبی نیشابور، کلید تحول در حمل و نقل خراسان مرکزی

وقعیت ژئوپلتیک و ژئواسترتژیک نیشابور در جغرافیای خراسان، از قدیم یکی از موهبت‌های این منطقه بوده و به عنوان نقطه اتصال سنتی راه‌های مرکز خراسان عمل می‌نموده است. به همین خاطر موقعیت راهبردی ارتباطی در قلب خراسان، نیشابور را، دروازه دسترسی به خاوران و «دهلیز مشرق» می‌نامیده‌اند. دکتر سید محمد بهشتی از پژوهشگران برجسته میراث فرهنگی ایران، در بررسی جغرافیایی تاریخی راه‌های ارتباطی فلات ایران، به دو نقطه در فلات ایران اشاره می‌کند که «نقطه اتصال جهانی» ایران بوده‌اند که آن دو نقطه، قزوین در غرب و نیشابور در شرق می‌باشند. او خط مواصلاتی این دو نقطه را «کریدور جهانی» فلات ایران می‌نامد و در توصیف آن می‌گوید: «این کریدوری است که عملاَ باعث می‌شود تمامی تماس‌های جهانی که در تاریخ و فرهنگ ما وجود دارد از طریق آن به وقوع بپیوندد. و برای تماس با جهان باید از طریق این کریدور وارد شویم.»

 نیشابور، گرانیگاه هویت تاریخی و فرهنگی خراسان بزرگ، دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی، دومین شهر پرجمعیت استان‌های سه‌گانه خراسان، سومین نقطه جمعیتی شرق کشور، و از نظر ارتباطات جغرافیایی، پیوند دهنده پنج شهر عمده استان یعنی قوچان، مشهد، تربت حیدریه، کاشمر و سبزوار است و همچنین ارتباط‌ دهنده مرکز و غرب کشور با دومین کلانشهر ایران یعنی مشهد مقدس می‌باشد. این موقعیتی ویژه است که مانند آن را در هیچ جای دیگر جغرافیای خراسان، با چنین کیفیتی نمی‌توان یافت و حتی موقعیت جغرافیای ارتباطی خود کلانشهر مشهد نیز که مرکزیت اداری و سیاسی خراسان است دارای این کیفیت ویژه نیست. 

همه اشارات گذشته‌نگر تاریخی و توانمندی‌های ژئواستراتژیک جغرافیایی در امروز، ما را به سوی این معنا هدایت می‌کنند که نیشابور، علی‌رغم موقعیت راهبردی و توانمندی فراوان و ثابت‌شده در نقش‌آفرینی در حوزه ارتباطی جغرفیای مرکز خراسان، مورد توجه قرار نگرفته است. با نگاهی به راه‌های منطقه، نیشابور، نقطه مواصلاتی راه‌های زیر می‌باشد:

- جاده نیشابور به غرب (استان سمنان، تهران و غرب کشور)

- جاده نیشابور به شرق (مشهد، شرق خراسان رضوی، هرات، افغانستان)

- جاده نیشابور به شمال (قوچان، خراسان شمالی، ترکمنستان، آسیای میانه)

- جاده نیشابور به شمال غربی (فیروزه، اسفراین، خراسان شمالی، استان گلستان)

- جاده نیشابور به جنوب غربی (کاشمر، جنوب غربی خراسان، استان‌های مرکزی)

- جاده نیشابور به جنوب شرقی (کدکن، تربت‌حیدریه، خراسان جنوبی، استان‌های جنوب شرقی، حوزه خلیج فارس)

 با نگاهی به موقعیت راه‌های نیشابور، می‌توان گفت که این راه‌ها در سه نقطه مواصلاتی در غرب، شرق و جنوب شهر نیشابور قرار گرفته‌اند که این خود، نوعی پراکندگی و تفکیک نقاط مواصلاتی، و در نتیجه ضعف در مواصلات ارتباطات جاده‌ای نیشابور را ایجاد نموده است. نیشابور، علی‌رغم اینکه بهترین موقعیت و توانمندی مواصلاتی را دارد، اما به دلیل پراکندگی و عدم تمرکز نقاط مواصلاتی، از بهره‌مندی از منافع کانون مواصلاتی بودن خود محروم است و حتی در صورت عدم ایجاد زیرساخت‌های لازم (نقطه مواصلاتی جامع، بهینه‌سازی محورهای ارتباطی با قوچان، کدکن و کاشمر)، دیری نخواهد پایید که بهره‌برداری از این منافع را به نواحی پیرامونی خود، واگذار خواهد نمود. بنابراین، در نگاهی استراتژیک و توسعه‌گرا، نیشابور، به نقطه‌ای مواصلاتی نیاز دارد که جمع‌کننده، تمرکزدهنده و نقطه اتصال همه این جاده‌ها باشد. این نقطه مواصلاتی، نقش وصل‌کننده کلیه جاده‌های واصله به نیشابور و همچنین تقسیم‌کننده ترددها از نیشابور به سایر نقاط را بر عهده خواهد داشت. این نقطه مواصلاتی، شاه‌کلید توسعه و تقویت موقعیت ارتباطی نیشابور، و توسعه و تسهیل ارتباطات جاده‌ای در خراسان مرکزی است.

در بازبینی نقشه جغرافیایی نیشابور، و با عنایت به محدودیت‌های ارتباطی زمینی در شمال شهر نیشابور (رشته کوه‌های بینالود)، بهترین منطقه برای ایجاد این نقطه مواصلاتی، جنوب شهر نیشابور است که دشتی باز و گسترده را در بر می‌گیرد. البته باید گفت که در برنامه‌های آتی توسعه، طرح احداث کنارگذر شهر نیشابور نیز در همین منطقه، پیش‌بینی شده است. نقطه مواصلاتی جاده‌های بین‌شهری نیشابور، می‌تواند به صورت میدانی باشد که ترافیک جاده‌های ششگانه یاد شده در بالا را جمع‌آوری، هدایت و تقسیم می‌نماید. این نقطه یا میدان مواصلاتی، می‌تواند در حدود میانی کنارگذر جنوب نیشابور و احتمالا در حدود بناهای تاریخی گنبدهای آجری شادمهر، مستقر گردد. کمربندی یا کنارگذر جنوب شهر نیشابور، زیرساخت اصلی ایجاد این نقطه مواصلاتی، محسوب می‌شود. احداث کنارگذر یا کمربندی جنوبی، دستاوردهای سودمندی برای منطقه دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1- ترافیک درون‌شهری و برون‌شهری را در نیشابور، دومین شهر پرجمعیت خراسان، جداسازی می‌نماید.

2- زمینه‌ها و شرایط توسعه منطقه کمترتوسعه‌یافته جنوب شهر نیشابور را فراهم می‌نماید.

3- به عنوان زیرساختی برای ایجاد نقطه یا میدان مواصلاتی شبکه راه‌های منطقه مرکزی خراسان عمل می‌نماید. که این نقطه مواصلاتی، مزایای قابل‌توجهی دارد که در زیر به عمده آنها اشاره می‌کنیم:

3-1-  این نقطه مواصلاتی، در سطح محلی و منطقه‌ای، زیرساخت ارتباطات جاده‌ای و خدمات حمل و نقل برای جمعیتی در حدود یک و نیم میلیون نفر و در برگیرنده شهر نیشابور، و بخش‌ها و شهرستانهای منطقه شامل زبرخان، احمدآباد، میانجلگه، کدکن، تربت حیدریه، کوهسرخ، کاشمر، ششتمد، سبزوار، جوین، اسفراین، خوشاب، فیروزه، سرولایت، قوچان و فاروج می‌باشد و در سطح ملی، قطب مواصلاتی خراسان مرکزی است.

3-2- از دیدگاه آمایش سرزمینی و مدیریت بحران می‌تواند به عنوان جایگزین و معین نقطه مواصلاتی مشهد با آسیای میانه و کشورهای شهرق ایران ایفای نقش نماید.

3-3- یکی از الزامات و زیرساخت‌‌های ضروری منطقه نمونه بین‌المللی گردشگری نیشابور است.

3-4- با تجمیع ترافیک حمل و نقل منطقه، بسترهای لازم برای ایجاد زیرساخت‌های مربوط به خدمات مسافربری، باربری، اقامتی، پذیرایی و ... توسط بخش خصوصی، فراهم می‌شود و اشتغالزایی بسیار قابل توجه را در منطقه به همراه خواهد داشت.

3-5- این نقطه مواصلاتی، گامی در راه احیای جایگاه و هویت تاریخی و فرهنگی نیشابور است. زیرا نیشابور، «دهلیز شرق» بوده است و این نقطه مواصلاتی مهم و دارای تاثیرات فرامنطقه‌ای، دهلیز ارتباطی کهن‌شهر شرق است.

تاخیر در احداث کنارگذر جنوبی نیشابور و موکول کردن آن به فردا و فرداها، از دست دادن فرصت‌های توسعه در ایجاد زیرساخت‌های ضروری و منافع حاصل از اشتغالزایی در صنعت حمل و نقل است.

طرحی از آینه و خورشید دارم پیش رو

آفتاب صبح نیشابور، می‌خواند مرا

سپاس - «یار خراسانی»