ژولیده نیشابوری؛ پیونددار نیشابور و ورامین

- ورامین؛ سرزمین دین و تاریخ

ورامین از مهم‌ترین شهرستان‌های استان تهران است و در منطقه‌ای حاصلخیز و جلگه‌ای واقع شده که این اقلیم مناسب، دشت ورامین را به یکی از قطب‌های کشاورزی استان تهران، تبدیل نموده است. در کتاب باستانی ایرانی «وندیدا»، نام دو محل به نام راجیس‌ و وارنا ذکر شده که همان ری و ورامین است. طی بررسی‌های تاریخی، مشخص شده که ورامین در کتاب‌های مختلف با نام «ور»، «ورنه»، «وارنا»، «ورام» و ورامین ذکر شده است. کلمه «رام» و «رامن» از واژه‌های پهلوی است و نام فرشته‌ی حافظ صلح بوده که روز ۲۱ ماه به او سپرده شده است. ورامین به معنای شهری بهتر از رامن نیز به این ایزد منسوب شده است. ورامین یکی از کانون‌های تاریخی ایران است که پس از ویرانی ری به دست مغولان و تیموریان، مورد اقبال روزافزون مردم واقع شد. آثار تاریخی دوره‌های مختلف از تپه‌های باستانی تا بناهای اسلامی و کارخانه صنعتی بیانگر برگ‌هایی از تاریخ ایران در ورامین است. وجود کاروان‌سراهای قصر بهرام، عین‌الرشید و دیرگچین با قدمت زیاد نیز نشان از سفرهای بسیار در این محور مواصلاتی کهن دارد. این سرزمین تاریخی، از نظر وجود آثار و ابنیه تاریخی و باستانی همواره مورد توجه پژوهشگران داخلی و خارجی بوده است. کاوش های اخیر باستان‌شناسی نشان می‌‌دهد که قدمت تمدن این منطقه از ایران به حدود سه هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌ رسد. آثار به جا مانده در شهر ورامین به سده های هفتم و هشتم هجری قمری مربوط می‌شود. شهرستان ورامین دارای پیشینه مذهبی و انقلابی درخشان است و نمایان‌ترین جلوه‌ی آن قیام مردم ورامین در پانزده خرداد سال 1342 می‌باشد. به تعبیری، ورامین، «سرزمین دین و تاریخ» است، سرزمینی که از یک سوی، زیارتگاه‌های فراوانی را در خود جای داده است؛ امامزاده جعفر بن موسی کاظم، امامزاده علی، امامزاده یحیی، امامزاده عبدالله، امامزاده زید، امامزاده هادی، امامزاده طاهر و مطهر خیرآباد، امامزاده شاه حسین، و از سوی دیگر، بناهایی همچون قلعه ایرج (وارنای چهارگوش)، مسجد جامع، نارین قلعه، قصر بهرام، کاروانسرای عین‌الرشید، میدان کهنه گل، برج علاءالدوله، کاروانسرای دیرگچین و ... از آثار و بناهای مهم تاریخی این دیار می‌باشند. از بزرگان و دانشمندان و ناموران سرزمین «دین و تاریخ» می‌توان به قطب‌الدین رازی ورامینی، عبدالملک بن محمد ورامینی، قاضی محمد ورامینی، محمد بن شاه بن القاسم حسینی، عزالدین رازی، قاضی عطا الله و ... اشاره نمود.
 

- نیشابور؛ نماد تاریخ و فرهنگ ایران

در ایالت باستانی شمال شرق ایران، که در متون تاریخی و ادبی خورآیان ایران‌زمین است و خراسان نام گرفته است، ناحیه‌ نیشابور، محور و کانون تاریخ و فرهنگ و تمدن حوزه‌ی شمال شرقی ایران به شمار می‌آید و قدمت پایه‌گذاری اپرنک‌شهر خراسان، به دوره پارت‌ها و بنیانگذاران سلسه اشکانی می‌رسد. نیشابور، در تاریخ و تمدن ایران، حضوری همواره و پایدار دارد دوران‌های ساسانی، طاهری، صفاری، سامانی، غزنوی، سلجوقی و خوارزمشاهی، زمان‌های اوج شکوه نقش‌آفرینی این دیار در تاریخ و تمدن و فرهنگ ایرانی و اسلامی به شمار می‌آیند و این کهن‌شهر هر چند بر اثر یورش بنیانکن مغول، زخمی کاری می‌بیند ولی خود را بازیافته و بازساخته و در دوره‌ها و سده‌های بعدی، به عنوان «شهر پایدار ایرانی» نقش‌آفرینی می‌نماید و همین پیشینه‌ی پایدار فرهنگی و تاریخی، هویت این شهر را با لقب‌ها و نام‌هایی همچون «فشرده‌ای از تاریخ ایران»، «نماد تاریخ و فرهنگ ایران»، «ام‌البلاد خراسان»، «ابرشهر»، «شهر قلمدانهای مرصع»، «دارالعلم»، «دهلیز شرق» و چون اینها، همراه ساخته است. نیشابور امروز نیز میراث‌دار بناها و آثار تاریخی چون تپه‌های باستانی شادیاخ و سبزپوشان و آهنگران، باغ و عمارت امین‌‌الاسلامی، رباط تاریخی شاه‌عباسی، مسجد جامع تیموری، مجموعه تاریخی باغ و بقعه و کاروانسرای قدمگاه، باغ و آرامگاه‌های امامزاده محروق و حکیم عمر خیام نیشابوری و باغ آرامگاه‌ شیخ فریدالدین عطار نیشابوری و کمال‌الملک کاشانی، گنبدهای آجری مهراوا و ... است. نیشابور پیشینه‌مند، زادگاه و پروردگاه دانشورزان و عالمان بزرگی همچون، امام مسلم قشیری، حمدون قصار، ابوحفص حداد، ابوعلی دقاق، ابوالفتوح رازی، فضل بن شاذان، فریدالدین عطار، غیاث‌الدین خیام، امیر معزی، نظیری نیشابوری، محمدتقی ادیب، محمدرضا شفیعی کدکنی، پرویز مشکاتیان و ... است. نیشابور در یکی از پربارترین مناطق خراسان واقع شده است و این، اقلیمی سرشار و بخشنده را ارزانی نیشابوریان نموده است، ییلاقات و رودکده‌های سرسبز و زیبا همچون بوژان، خرو، درود، بار و ... و کشاورزی و باغداری حاصلخیز و پربار در خراسان -که از بین همه محصولات رنگارنگ این سرزمین، ریواس بی‌همتا نماد اقلیم نیشابور گردیده است-، و معادن و ذخایر زیرزمینی ارزنده که در این میان، سنگ قیمتی فیروزه، نام نیشابور را جهانی ساخته‌است.

- زنده‌یاد استاد ژولیده نیشابوری؛ حلقه پیوند نیشابور و ورامین

زنده یاد استاد ژولیده نیشابوری (محمدحسن فرحبخشیان)، فرزند محمداسماعیل، در سال 1320 خیامی در منطقه‌ی «فرح‌بخش نیشابور» دیده به جهان گشود و روزگار کودکی و نوجوانی را در زادگاهش گزرانید. رویدادی در دوره‌ی جوانی فرحبخشیان، دریچه‌ی دیگری از زندگی بر روی وی گشود. نهاد شیفته و طوفانی فرحبخشیان بیست و دو ساله در امتزاج با یکی از بزرگترین وقایع تاریخ معاصر ایران، جوهره‌ای دیگر گرفت؛ وی همزمان با نخستین جرقه‌های انقلاب اسلامی ایران، به رهبری امام خمینی بود، با سرودن دو بیت شعر، که بهای آن، بازداشت و تحمل سه سال و هشت ماه حبس در زندان ساواک بود، با انقلاب ایران همراه شد:

پیــام رهبــر ایران در این جهــان این است

سـکوت در برابر ظالم، خـلاف آییـــن است

چـو دید عکس خمینی، به خود گفتا شاه:

کسی که کاخ مرا زیر و رو کند، این است!

او، خود، از این رویداد، چنین می‌گوید: «خرداد سال 42 در مدرسه فیضیه پای منبر امام خمینی(ره) دو بیت شعر درباره اهمیت و ارزش ولایت فقیه سرودم و مجلس چنان متحول شد که بعد از پایان سخنرانی امام، مرا دستگیر و به زندان ساواک قم بردند و تا 15 روز زیر شکنجه دژخیمان در بدترین وضعیت اذیت و آزار و بعد از آن به بند یک زندان قصر منتقل شدم. بعد از چند روز در بین راه بند، تا محل بازپرسی، مرحوم آیت‌الله طالقانی را ملاقات کردم و همین برخورد باعث شد که وی به دژخیمان گفت، این «ژولیده‌ی شوریده‌ی خاکی» را از کجا آوردید. بعد از آن با این مرد خدا چندین بار دیدار داشتم که او نام «ژولیده» را بر من نهاد». ژولیده پس از آزادی از زندان، تا سال 1357، دو بار دیگر و در جمع، 6 ماه دیگر زندان را تجربه کرد. وی در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، نیز در جبهه‌های نبرد حضور یافت و برخی سروده‌های حماسی وی به آن دوران بر‌می‌گردد. ژولیده‌ی نیشابور، پس از رهایی از زندان قصر مدتی در ورامین ساکن شد، و سپس به وطن مراجعت نمود و در مرحله‌ی دوم از سال 1368 در ورامین سکونت گزید و در جوار احترام و مهمان‌نوازی مردمان این دیار، تا واپسین لحظه‌های حیاتش را در این شهر پایید.

سرانجام، استاد ژولیده‌، در عصرگاه روز پنجشنبه، نوزدهم مهر 1386 خیامی، در بیمارستان سوم شعبان تهران بر اثر سکته‌ی قلبی، دیار خاکی را ترک گفت و پیکر شیدایی‌اش، در «آرامستان ورامین» -موسوم به گلزار شهدای حسین‌ رضا- در کنار فرزند شهیدش، آرام گرفت.

از این شاعر باورمند و بدیهه‌سرا و مردمی، بیش از30 اثر یادکرده‌اند، که از آن جمله‌اند: «گلبانگ عشق»، «ای قلبها بسوزید»، «ای چشمها بگریید»، «چه کنم، دام می‌سوزد» و ... ژولیده، از آن دست چکامه‌سُرایانی است که سال‌هاست زلال سخنش، همچون جوی روان، بر زبان مردم، مجالس عذاداری و سخنرانی‌های مذهبی، پوسترها و اعلامیه‌ها و سایر جراید و رسانه‌ها جاری است؛ «در بهار آزادی جای شهدا خالی» و «ای شهیدان وطن پر لاله گلزار شماست» و .... هر ساله در سالروز درگذشت این شاعر آیینی، انقلابی و شیفته خاندان عصمت و طهارت، مراسم‌های یادبود و گرامیداشت در شهرهای ورامین و نیشابور برگزار می‌گردد. و چنین شایسته است که گرامیداشت این شاعر آیینی و دغدغه‌مند که مورد احترام مردم هر دو شهر نیشابور و ورامین است، سرآغازی باشد بر توسعه همکاری‌های فرهنگی میان شهرهای نیشابور و ورامین.

- زمینه‌های همکاری و همگرایی نیشابور و ورامین:

-- تعیین روز نوزدهم مهر هر سال، به عنوان «سالروز گرامیداشت استاد محمد حسن فرحبخشیان» در تقویم مناسبت‌های هر دو شهر و برگزاری مراسم‌ها و آیین‌های مشترک در این زمینه، که بالتبع بازتاب رسانه‌ای و مردمی گسترده‌تر و موثرتری خواهد داشت. و چقدر خوب است که یادواره زنده‌یاد استاد محمدحسن بخشیان، بستر و زمینه‌ای برای پیمان خواهرخواندگی میان دو دیار تاریخی ورامین و نیشابور باشد.

-- نامگذاری یک خیابان یا میدان در هر یک از دو شهر ورامین و نیشابور به نام این شاعر آیینی و ساخت و نصب دو تندیس یکسان از چهره این شاعر مردمی و آیینی در دو شهر.

-- برگزاری فراخوان مقاله و همایش «زندگی و شعر ژولیده» با حمایت و مشارکت نهادها، مراکز دانشگاهی و پژوهشی و فرهنگی هر دو شهر.

-- تعریف، برنامه‌ریزی و اجرای مسیر گردشگری دوسویه ورامین- نیشابور، با توجه به جاذبه‌های گردشگری فراوان هر دو شهر ورامین و نیشابور در زمینه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی. (بدیهی است که اجرای نظام‌مند، هدفمند و همه‌جانبه‌نگر چنین برنامه‌ای، زمینه‌های جلب و جذب سرمایه‌های بخش خصوصی داخلی/خارجی را در این حوزه در پی خواهد داشت)

-- گنجاندن یک روز مشترک در تقویم محلی هر یک از دو شهر، به نام روز «نیشابور و ورامین»؛ که این موضوع، علاوه بر زمینه‌سازی شناخت بیشتر مردم هر دو شهر از شهرهای یکدیگر، موجب جلب توجه و پرداختن رسانه‌های جمعی کشور به این موضوع و تبلیغ جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری هر دو شهر می‌گردد.

-- بسترسازی همکاری مراکز دانشگاهی، آموزشی و پژوهشی هر دو شهر، در زمینه‌های مورد علاقه، توسط نهادها و ادارت ذیربط.

-- بسترسازی هم‌اندیشی و همکاری دو شهر (با توجه به اینکه در راهبرد توسعه هر دو شهر، گردشگری، اولویت بالایی دارد) در زمینه‌های شهرسازی، عمران، بهینه‌سازی و توسعه فضایی و فرهنگی شهرهای تاریخی-فرهنگی-گردشگری نیشابور و ورامین.

-- ایجاد بسترهای لازم ارتباطی میان بخش‌های تولیدی (کشاورزی و صنعت) شهرستان‌های نیشابور و ورامین، به عنوان دو شهرستان دارای پتانسیل بسیار بالا در سطح کشور، به منظور هم‌پوشانی و حمایت نیازهای جاری و برنامه‌های توسعه‌ای.